Enfes kurabiyeler ve her köşeye sinmiş samimiyet: Anılarımdaki Pembe Köşk

Ankara’nın sembol yapılarından biri olan Pembe Köşk, âdeta Cumhuriyetin hafızası üzere duvarlarında bir asrın kıssalarını saklıyor. Gülsün Bilgehan ile bu tarih kokan atmosferde buluşmak, bir vakit tünelinden geçip Cumhuriyetin birinci yıllarına tekrar şahitlik etmek üzereydi. Köşkün her detayı, o periyoda dair yaşanmış anıları ve ince bir zevki içinde barındıran, yaşanmışlığın kokusunu taşıyordu. Burası sırf bir bina değil, tarihin yankılarını günümüze taşıyan ve anıların canlılığını koruyan bir vakit tüneliydi.

Pembe Köşk’te büyümek sizin için ne söz ediyor?

Pembe Köşk, benim çocukluğumun merkezi, anılarımın mihenk taşı. Anneannem Mevhibe Hanım, köşkün ruhuydu. O her vakit zarafeti, tevazusu ve insanlara olan müsamahasıyla bu meskenin atmosferini şekillendirdi. Mevhibe Hanım, yaşadığı çalkantılı tarihi periyodu daima sükûnetle karşıladı. Kendini asla öne çıkarmayan, hayatını eşi İsmet Paşa’ya ve çocuklarına adayan bir bayandı. Onunla büyümek, yalnızca bir anneanne-torun bağı değil, birebir vakitte bir yaşam dersi üzereydi. Çocukluğumuzda Pembe Köşk’ün her köşesi anılarla doluydu. Doğum günleri, anneannemin hazırladığı enfes kurabiyeler ve her köşeye sinmiş samimiyet. Bize anlatılan öyküler ve köşkün nostaljik dokusu, düş gücümüzü besleyen en büyük ögeydi. Lakin bu köşk, sadece bizim ailemiz için değil, Türkiye Cumhuriyeti tarihi için de değerli bir simgeydi. Devlet problemlerinin konuşulduğu, geleceğin formlandığı bu yer, çocukluğumdan itibaren Cumhuriyetin kıymetlerini ve mirasını anlamama büyük katkı sağladı.

BÜYÜK ZARAFETLE YAŞADI

Anneanneniz Mevhibe İnönü’nün ömrünü yazmak sizin için nasıl bir sorumluluktu?

Annem Özden Toker kendi annesinden duyduğu anıları bana aktarmıştı, onun şık, sade ve tevazu dolu kişiliği, bu türlü bir yapıtın kahramanı olmayı istemezdi, bundan eminim. Ama bu kitabı yazmak zorundaydım. Onu tanımayanlar için, ülkemde yaşayanların Mevhibe Hanım üzere bir Cumhuriyet bayanının hayatını bilmesi gerektiğini düşündüm.

Anneannem, yaşadığı tarihi periyodun içinde, o periyodun tüm zorluklarını ve hoşluklarını büyük bir zarafetle yaşamış biriydi. Kendisi hiçbir vakit rol talep etmedi, hayatından ve kim olduğundan şad biriydi. Bu, onun kimliğini şekillendiren en değerli özelliklerinden biriydi.

Mevhibe İnönü’nün Osmanlı’dan Cumhuriyete geçiş sürecindeki dönüşümünde sizi en çok etkileyen detaylar nelerdi?

Mevhibe Hanım’ın muhafazakâr bir Osmanlı ailesinde yetişmiş bir bayan olarak Cumhuriyet’in çağdaş bayan figürüne dönüşümü, onun yaşama bakışındaki esnekliğin ve öğrenmeye açık ruhunun bir yansımasıdır. Osmanlı geleneğinin içinde yetişmesine karşın Cumhuriyetin getirdiği yenilikleri ve ihtilalleri benimseyip uygulayabilmiş bir figür olarak o periyodun bayanlarına büyük bir örnek teşkil ediyordu. Cumhuriyet bedellerini benimserken asla geçmişine sırtını dönmedi; tersine, köklerinden güç alarak çağdaşlaşmayı benimsedi.

ÇOCUKLUĞUMUZA YOLCULUK

Pembe Köşk’ten Masallar kitabınız çocukluk anılarınızı ve masalları birleştiriyor. Bu kitabın alt metninde ne var?

Pembe Köşk’ten Masallar, bildiri verme tasasından uzak, çocukluğumuzun renkli dünyasına bir seyahat. Pembe Köşk’te büyüyen üç kardeş olarak ağır devlet problemlerinin konuşulduğu bir konutta bile kendimize ilişkin bir çocukluk dünyası yarattık. Bu dünya, aile bireylerinin, dostlarımızın ve köşk çalışanlarının anlattığı masallarla şekillendi.

Gazeteci Olan Adamın Kıssası kitabını babanızın 100. doğum yılına ithaf ettiniz. Onun yarım kalan anılarını tamamlamak sizin için nasıl bir süreçti?

Babam, hayatını yazmaya başlamış, ancak ne yazık ki bir hastalık nedeniyle bu projeyi tamamlayamadan ortamızdan ayrılmıştı. Yazdıklarını bir belge içinde bana emanet ettiğinde, bu misyonu devralmam gerektiğini anlamıştım.

Kitabın yazımına başlamak kolay olmadı. Babamın bu kıssasını yazmak, onun şahsî mirasını bir sonraki nesillere taşımak manasına geliyordu. Sonunda çalışmaya başladığımda, babamın gazetecilik anlayışı beni bir defa daha derinden etkiledi. 1943 yılında Cumhuriyet gazetesinde muhabir olarak başlayan ve 1954’te kurduğu Akis mecmuasıyla basın tarihinde iz bırakan mesleği, gazeteciliğe olan tutkuyu ve adanmışlığı temsil ediyordu.

Metin Toker’in “Gazeteciyim, propaganda memuru değilim” kelamı günümüz gazeteciliğine nasıl ışık tutuyor?

Bu kelam, babamın meslek hayatında izlediği yolu ve gazetecilikteki etik anlayışını özetleyen bir prensip niteliğindedir. Babam hiçbir vakit yazılarında bir diğerinin müdahalesine müsaade vermedi. Onun için gazetecilik, sırf doğruyu yazmak ve halkı bilgilendirmek manasına geliyordu. Bu duruşu nedeniyle iki yıl mahpus yatmayı bile göze aldı.

Babanızın öyküsünü tamamlamak size ne öğretti?

Bana öğrettiği en değerli şey, bir ömrün iz bırakmasının dürüstlük, cüret ve adanmışlıkla mümkün olduğudur. Babamın kıssası, sadece bir gazetecinin hayatını değil, birebir vakitte bir periyodun gayretini ve pahalarını de yansıtıyor. Bu kitabı tamamlamak, onun gazetecilik prensiplerini anlamama, mesleğine olan sevgisini daha derin kavramama ve bu mirası daha geniş kitlelere ulaştırmama imkan sağladı. Gazeteci Olan Adamın Hikâyesi kitabı, sırf Metin Toker’in ömrünü değil, Cumhuriyetin ve Cumhuriyet gazetesinin basın özgürlüğüne olan katkısını da anlatıyor.

Metin Toker ile İsmet İnönü ortasındaki alaka nasıldı?

Babam, dedemi 1945 yılında tanıdığında 21 yaşında genç bir muhabirdi. Dedemle yaptığı röportajlarda onun kararlılığını ve vizyonunu gördü. Daha sonra, annem Özden Toker’i istemek için Pembe Köşk’e yalnız gittiğinde dedem ona ömrün zorluklarına dair önemli bir ikazda bulunmuştu: “Benim damadım olarak sana kötülük yapmak isteyenler olacaktır. Buna dayanabilir misin?” Babamın bu soruya verdiği “Dayanırım paşam” cevabı, onun hayatı boyunca sürecek olan kararlılığının bir yansımasıydı.

Pembe Köşk’te düzenlediğiniz “İnönü ve Gazetecilik” standında hangi iletileri vurguladınız?

Pembe Köşk’te düzenlediğimiz “İnönü ve Gazetecilik” standı, gazetecilik mesleğinin etik kıymetlerini ve Cumhuriyet periyodu gazetecilerinin çabalarını öne çıkarmayı amaçladı. Stantta, Cumhuriyet tarihine damga vurmuş gazetecilerin öyküleriyle birlikte İsmet İnönü’nün basına verdiği kıymet de ele alındı.

METİN TOKER’İN GAZETECİLİĞİ

Bu stantta Metin Toker’in gazetecilik anlayışını nasıl öne çıkardınız?

Babam Metin Toker’in gazetecilik anlayışı, dürüst bilgi verme üzerine konseyiydi. Yazdığı yazılar için bedeller ödedi; sansüre ve baskıya karşı durdu. Hatta bu yüzden iki yıl mahpus yattı. Lakin bu durum, onun gazetecilikten ödün vermesine neden olmadı. Babam için gazetecilik, sırf bir meslek değil, birebir vakitte bir duruş ve bir gayretti. Stantta, babamın yazılarını, mecmua ve gazete arşivlerini, İsmet İnönü ile röportajlarını ve onun gazetecilik mesleği için verdiği çabayı gösteren dokümanları paylaştık.

Pembe Köşk, hem bir aile yuvası hem de devletin yönetildiği bir yerdi. Bu istikrar nasıl sağlanıyordu?

Pembe Köşk, bir önderin meskeni olmanın ötesinde, bir çocuk yuvası olarak da fonksiyon görüyordu. İsmet İnönü üzere bir devlet adamının ağır iş temposuyla dolu hayatında, aile sıcaklığını da barındırabilmesi, bu konutun en besbelli özelliğiydi. Köşkte bir yanda çocukların kahkahaları yankılanırken, başka yanda önemli devlet sıkıntıları konuşulurdu. Bu zıtlıkların harikulâde bir ahenk içinde bir ortaya gelmesi, Pembe Köşk’ün eşsiz atmosferini oluşturuyordu.

Bir anıyı hiç unutmam: Şevket Süreyya Aydemir, İkinci Adam kitabını yazmak için dedem İsmet Paşa ile görüşmek üzere köşkteydi. Sohbetleri epey önemli ve resmi bir havada sürerken, küçük kardeşim Güçlü odaya girmiş, Şevket Süreyya Aydemir: Merhaba küçük! diye seslenince Güçlü, “Beş yaşına girdik, hâlâ küçük diyorlar!” diye söylenmiş. Bu anı, resmi bir ortam ile aile sıcaklığı ortasındaki istikrarın ne kadar doğal bir halde sağlandığını gösteren en hoş örneklerden biridir.

OKULA GİTMEDEN DEDEMİN ELİNİ ÖPMEK RİTÜELDİ

İsmet İnönü’nün Cumhuriyet bedellerini muhafaza ve sürdürme konusundaki gayretlerini nasıl değerlendiriyorsunuz?

Ülkenin kurtuluşu ve yine kuruluşu, Atatürk’ün dehası ve liderliği sayesinde mümkün oldu. Lakin bu büyük mucizenin ardında, Atatürk’ün yanında her an bulunan, onunla birlikte her türlü zorluğu omuzlayan bir isim daha vardı: İsmet İnönü.

İsmet Paşa’nın rolü, Atatürk’ün ömrü boyunca onun en yakın destekçisi ve uygulayıcısı olmaktan ibaret değildi. Atatürk’ün vefatından sonra da Cumhuriyetin temel kıymetlerini müdafaa ve sürdürme sorumluluğunu üstlendi.

Bu süreçte İsmet İnönü, çok partili yaşama geçişten milletlerarası münasebetlerdeki istikrarlara kadar birçok kritik mevzuda ülkeyi yönlendirdi. İkinci Dünya Savaşı üzere büyük bir global kriz devrinde Türkiye’yi savaştan uzak tutarak halkını muhafazayı başardı. Fakat temel büyük misyonu, Cumhuriyetin çağcıllaşma ve ilerleme gayelerini, Atatürk’ün müsaadeden ayrılmadan sürdürebilmekti. Bu hususta elinden gelenin en uygununu yaptığına inanıyorum.

Pembe Köşk’te büyümek, çocuklar için nasıl bir tecrübeydi?

Pembe Köşk’teki ömür, bizim için hem sıradan bir aile ortamını hem de çok özel bir atmosferi bir ortaya getiriyordu. Ben ve kardeşlerim, şu karşıdaki Çankaya İlkokulu’na yürüyerek giderdik. Okula gitmeden evvel, her sabah dedemizin yanına uğrar, elini öperek konuttan ayrılırdık. Bu ritüel bizim için bir alışkanlık olduğu kadar, dedemin sıcak ve sevgi dolu karakterini de yansıtırdı. Dedemin o anki ilgisi, bir devlet adamının ciddiyetiyle bir büyükbabanın sıcaklığını birebir anda hissettirirdi.

Okuldan döndüğümüzde, “Tahtaya kalktın mı bugün?” ya da “Ne yaptın, ne yazdın?” üzere sorularla o gün okulda olanları öğrenmek isterdi. İlgisi ve merakı, yalnızca sohbetle sonlu kalmazdı; pek çok karne merasimine şahsen bizim velimiz olarak katıldı. Fotoğraflarda da görülebilir, dedem karne merasimlerinde gururla bizim yanımızda dururdu. Bu, onun biz torunlarına olan sevgisinin ve eğitimimize verdiği kıymetin bir göstergesiydi.

Kaynak: Cumhuriyet