Tüccar ve diplomatik heyetler aracılığıyla kahve, Avrupa’da seyahate çıkmış ve ‘Türk yordamı kahve’ ismiyle anılmaya başlamış

Türk kahvesi, geçmişten günümüze uzanan kültürel bir miras, geleneklerle harmanlanmış bir lezzet ve toplumsal hayatın en şık molalarından biri. O denli ki bu eşsiz kahve, sadece bir içecek olmaktan çok öteye geçmiş; tarih boyunca dost meclislerinin vazgeçilmezi, diplomasi masalarının sessiz şahidi, edebiyatın ilham kaynağı ve toplumsal bağların sembolü haline gelmiş. Bir fincan Türk kahvesi, sadece köpüğüyle değil, taşıdığı manalarla da yıllardır sofralarımıza paha katmaya devam ediyor. 

TELVESİNDE TARİH SAKLI

Türk kahvesinin kıssası, kahvenin Etiyopya’dan başlayıp Yemen üzerinden Osmanlı topraklarına ulaşmasıyla başlar. 16. yüzyılda, Yemen Valisi Özdemir Paşa’nın Osmanlı sarayına kahve getirmesiyle bu lezzet, kısa müddette İstanbul’un gündelik hayatına yerleşmiş. Kahvenin pişirilme ve sunulma biçimi, Osmanlı mutfağında rafine bir teknikle geliştirilmiş; böylelikle bugünkü manasıyla “Türk kahvesi” kavramı doğmuş.

Türk kahvesi, 17. yüzyılda Avrupa’ya yayılarak kahve kültürünün dünya çapında bir fenomene dönüşmesine de öncülük etmiş. Venedikli tüccar ve Osmanlı diplomatik heyetleri aracılığıyla kahve, Paris’ten Londra’ya uzanan bir seyahate çıkmış ve kısa müddette “Türk tarzı kahve” ismiyle anılmaya başlamış. Bugün ise bu tarihi miras, Türk kahvesinin Unesco Somut Olmayan Kültürel Miras Listesi’ne girmesiyle taçlandırılmış durumda.

SOSYAL HAYATIN MERKEZLERİ KAHVEHANELER

Türk kahvesinin Osmanlı toplumundaki tesirini anlamak için kahvehaneleri ele almak gerekir. Birinci kahvehane, 1550’lerde Tahtakale’de açılmış ve kısa müddette hem halkın, hem de seçkin kısmın buluşma noktası haline gelmiş. Bu yerler sırf kahve içmek için değil, birebir vakitte sohbet etmek, kitap okumak, satranç oynamak ve hatta siyasi tartışmalar yapmak için bir ortaya gelinen yerlermiş. Kahvehaneler, Osmanlı İmparatorluğu’nun toplumsal dokusunu şekillendiren birer kültür merkezi olarak da fonksiyon görmüş. Konutlarda de kahve ikramı, misafirperverliğin en özel göstergesi olarak kabul edilmiş; gelin görmeye gelen konuklara sunulan kahve, kız isteme ritüellerinin ayrılmaz bir modülü haline gelmiş. 

DİPLOMASİDEN SANATA: TÜRK KAHVESİNİN KÜLTÜREL ETKİLERİ

Türk kahvesi, yalnızca gündelik hayatta değil, diplomatik ilgilerde de değerli bir yer tutmuş. Osmanlı devrinde kahve, barış görüşmelerinde ya da diplomatik ikramlarda kıymetli bir rol oynarmış. Bir fincan kahve, bazen sözlerle tabir edilemeyen jestlerin taşıyıcısı olurmuş. Edebiyat ve sanatta ise Türk kahvesi, ilham kaynağı olmaya devam etmiş. Divan şiirlerinde ve halk edebiyatında sıkça ismi geçen kahve, bugün de romanlardan müziklere kadar birçok yapıtta yer alır. Ressamların tablolarında, direktörlerin sinemalarında Türk kahvesinin şık duruşunu görmek mümkün.

Türk kahvesi, bir fincandan çok daha fazlasını söz ediyor. O, tarih boyunca toplumları bir ortaya getiren, sohbetleri derinleştiren ve kültürleri zenginleştiren bir miras aslında. Her yudumunda geçmişin kıssalarını taşıyan bu kahve, tıpkı vakitte geleceğin de ilham kaynağı. Zira bir fincan Türk kahvesi, sırf köpüğü ve telvesiyle değil; hatırı, zarafeti ve kültürel manasıyla da eşsizdir. En pahalı dost sofralarının da baş konuğudur. Ne demişler: 

Gönül ne kahve ister ne kahvehane. Gönül muhabbet ister kahve mazeret.

DÜNYANIN EN İNCE ÖĞÜTÜLMÜŞ KAHVESİ

Türk kahvesi, aromatik yapısı ve ağır tadıyla kendine mahsus bir içim tecrübesi sunarken karamel, çikolata, fındık ve hafif baharatlı tonlar da kahvenin karakteristik tat profilini oluşturur. Pişirilme sistemi sayesinde yüzeyinde oluşan kremsi köpük ve ince çekilmiş telvesiyle yumuşak fakat ağır bir doku elde edilir. Kahveye eşlik eden bu katmanlar, her yudumda damakta kalıcı ve derin bir iz bırakır. Türk kahvesinin düşük asiditesi, pürüzsüz bir içim sağlarken meyvemsi ve baharatlı alt notalar kahvenin çok taraflı tadını tamamlar. Asiditesinin düşük olması ise bu kahvenin çok kavrulan ve ince öğütülen bir kahve olmasıyla bağlı. 

Cezve ile demlenen ve suda çözülen bir kahve olduğu için dünyanın en ince öğütülmüş kahvesi de Türk kahvesidir!

BİR KAHVENİN KIRK YIL HATIRI VARDIR

Bir fincan kahve, dostlukları pekiştirir, anıları yaşatır ve bazen de hayat kurtarır.

Üsküdar’ın meşhur kahvecilerinden birinin kıssası, bunu en hoş halde ispatlar. Bir fincan kahvenin kırk yıllık hatırının hikayesi ise rivayete nazaran şöyle. Yemiş İskelesi’nde bir kahveci varmış, Üsküdar’ın meşhur kahvecilerinden biriymiş. Herkesin gelip kahvesini içip sohbet ettiği, kederini paylaştığı biriymiş bu kişi. Bir gün kahvehaneye bir yeniçeri gelmiş ve kahveciye, içeride yalnız başına oturan Rum gemi kaptanı hariç öteki herkese kahve ısmarlayacağını söylemiş. 

Kahveci, yeniçerinin söylediklerini yerine getirmiş ancak içinde bir rahatsızlık hissetmiş. Herkese kahve ikram ettikten sonra, iki fincan kahve daha yapıp Rum kaptanın yanına oturmuş ve “Hadi, seninle de içelim,” demiş. Yeniçeri, öfkeyle bağırarak, “Ona kahve vermemeni söylemedim mi sana?” diye çıkışınca, kahveci sakin bir biçimde, “Bu senin değil, benim ikramım,” diye karşılık vermiş.

Aradan yıllar geçmiş. Bu olayın üzerinden tam 40 yıl sonra Sisam Adası’nda büyükçe bir Rum isyanı patlak vermiş. O vakitler, Rumlar eline geçirdikleri insanları esir pazarında satmaktalarmış. Hakikaten Üsküdarlı kahveci de bu beşerler ortasındaymış ve yaşlı bir Rum tarafından satın alınmış. 

Adamın kendisini öldüreceğini düşünen kahveci, yaşlı Rum’un yüzüne bakmış ve onun kendisine dostça baktığını görünce çok şaşırmış. Yaşlı Rum, kahveciyi özgür bırakıp ona şöyle demiş: “Bana 40 yıl evvel bir kahve ikram ettin ve ben, o kahveyi de seni de unutmadım.”

Ve işte, “Bir kahvenin 40 yıl hatırı vardır” kelamı, bu unutulmaz kahve ikramının anısının kaybolmaz bir anısı olarak günümüze kadar ulaşmış…

Kaynak: Cumhuriyet