Büyük gezgin Muir’in yürüyüş günlüğü

Karmaşanın, körlüğün, yüzeyselliğin, tabiata yabancılaşmanın ve tüketimin karar sürdüğü dünyada John Muir ismi pek çok insan için hiçbir şey tabir etmeyebilir. Meğer insanın tabiatla kurduğu, kuracağı ve kurması gereken münasebette oldukça değerli rol oynamış biriydi Muir.

Doğa âşığı, gezgin, yürüyüşçü ve Henry David Thoreau üzere sade ya da yalın hayatın savunucusu olarak ömrünü keşif merakıyla geçirmiş biriydi. Bu merakını, İskoçya’daki çocukluğundan itibaren canlı tutup gözlemciliğini geliştirmişti: Bitkileri ve hayvanları sınıflandırıyor, araştırıyor ve bilgi birikimini artırıyordu. Akabinde, yeryüzüyle ilgili aklına takılan sorulara karşılık arıyordu. Diğer bir deyişle gezegenin şimdisi kadar, uzak ve yakın geçmişini de öğrenmek istiyordu. İlgisini en çok ağaçlar ve içinde dolaşmaktan büyük keyif aldığı ormanlar çekiyordu. 1800’lerin sonunda kaleme almaya başladığı metinlerinde, tabiatın ve ormanların korunması gerektiğini vurguluyordu.

John Muir (1838-1914)

Henüz çocukken ailesiyle birlikte geldiği ABD’de de yaban hayatını gözlemleyerek yazdığı makalelerde maden aramak için ormanların yok edilmesini, ırmakların kurutulmasını ve inşaat için ağaçların kesilmesini eleştirmesi ABD Kongresi’nde tartışılmıştı. Muir’in fikirlerinden hareketle hazırlanan 1903’teki kanunla “millî park” kavramı doğmuştu. Elhasıl ABD’de ve dünyanın pek çok noktasındaki ulusal parklar Muir’in gayretleri, kitaplarındaki ve makalelerindeki görüşleriyle oluşturulmuştu.

Botanik ve jeoloji tahsili gören Muir, hayatını yaban hayatını ve doğayı müdafaaya adayan, daima müşahede ve araştırma yapan, ormanlarda gezen ve bütün bunları kâğıda döken bir yazardı. Merakının ve gezginliğinin yansımalarından biri de ABD’nin çeşitli yerlerine ve Küba’ya yaptığı seyahatlerinde gördüklerini anlattığı Yürüyüş başlıklı kitabıydı.

DAĞLARIN, ORMANLARIN VE IRMAKLARIN AZAMETİ

Yürüyüş, Muir’in hem öğrenme ve yorumlama merakının hem de tabiata ve yaban hayata sunduğu derin hürmetin, tabiatın kollarındayken bulduğu huzurun bir örneği.

Dağlarda, ormanlarda, ırmak kıyılarında ve zirvelerde ayaklarına ağrılar girene kadar yürüyen, notlar alan, hatta geldiği bölgelerin haritasını çıkaran müellifin metniyle ilgili William Frederic Badé şöyle bir not düşmüş: “Burada sırf kaleminden çıkan birinci eserle değil, tıpkı vakitte yazdığı izlenim ve müşahedelerle de karşı karşıyayız. Uzun yürüyüşü esnasında verdiği molalarda çabukla notlar almış. Görünüşe nazaran bu hammaddeyi bir müddet sonra öbür bir kitap için kullanmayı planlıyordu. Bu hâliyle kayıttan ve süslemeden mahrum olmakla birlikte, birinci izlenimlerin dolaysızlığına ve tazeliğine de sahip.”

Kentucky ormanlarında, mağaralarda, Cumberland Dağları’nda, Twenty Hill Oyuğu’nda, Havana’da, mezarlar ortasında ve orman yollarında seyahate çıkan, notlar alan ve doğayı anlamaya uğraşan Muir, bunları hem bir öğrenme hem de kaçış olarak niteliyor. Dağların, ormanların ve ırmakların azameti karşısında şaşırıyor ve hayranlığını defterlerine kaydediyor.

Yürüyüş, John Muir, Çeviren: Nihan Şakar, 128 syf., SUB Yayın

Muir’in tuttuğu yürüyüş ve seyahat günlüğünde, görünümün yanı sıra tarihle ve beşerlerle ilgili notlar var. Bu satırlarda insanın tarih boyunca tabiatla kurduğu bağlantıya ve yaban hayatı algılayışına dair tabirler yer alıyor. Bunlar da müellifi merakını dizginleyemeyen bir bilgeye dönüştürüyor.

Muir, doğallığı bozan sakillikleri eleştirmekten de geri durmuyor: “Daha evvel tabiatın ihtişamını bu kadar sıradan yapay bahçelerle keskin bir tezat içinde hiç görmedim. Şık otel bahçeleri, salon şeklinde, biçimsiz formda yetiştirilen ve katı geometrik yataklarda düzenlenmiş birçok bitkiyle dolu ve tüm bu beğenilen şeyler, Tanrısal güzellikle yan yana getirildiğinde büyük bir başarısızlık.”

Muir, seyahat notlarında temel olarak doğayı ve yaban hayatı manaya ve anlamlandırma biçimlerine yer veriyor. Tabiatta kayboldukça öğreniyor, öğrendikçe meraklanıyor. Meraklandıkça bitkileri, canlıları ve ağaçları daha dikkatle gözlemleyip sınıflandırıyor. Nefes almak ve hayranlık duymak için açık alanlarda duruyor.

Muir sırf hayranlık duymuyor, tabiatta gördüğü her şeye büyük bir hürmetle yaklaşıyor ve rastladığı her yeni canlıyı baht sayıyor: “Bugün harika bir otla tanıştım, uzunluğu on yahut on iki fit, parlak mor çiçeklerle süslü mükemmel bir salkımı var. Yaprakları da gösterişli boyutlarda. Güneşli çayırlarda ve yavaş akan ırmakların ve bataklıkların sulu kenarlarında yaşıyor. Görkeminin farkında üzere görünüyor ve dağ çamına benzeri bir zarafet ve büyüklük ciddiyeti ile dalgalanıyor.”

PALMİYE, BİR RAHİPTEN DAHA DEĞERLİ ŞEYLER ANLATIR

Dağların ve ırmakların yanında canlı olan her şeyi; ağaçları, bitkileri ve hayvanları gözlemliyor Muir. Ancak onun için temel olan şey botanik; âdeta kutsal bir emanet üzere gördüğü ağaçlarla ve bitkilerle ilgili detaylı notlar alıyor. Bazen de yolu mezarlıklara düşüyor ve ölüleri sarıp sarmalayan canlılığa odaklanıyor: “Birçok kel kartal, bataklık kenarındaki ağaçların ortasına tüner. Çığlıkları her sabah karga seslerine ve yapraklı çardaklardan oluşan konutlarının derinliklerinde gizli bülbüllerine şakımalarına karışır. Büyük kelebek sürüleri, sinekler ve her tıp memnun böcek, harika bir sevinç ve sportif memnunluk ateşi içindedir. Burası bir bütün olarak hayatın merkezi üzeredir. Ölüler orada tek başına karar sürmez.”

Ormanların gizemli var oluşunu büyük bir heyecanla izleyen Muir, “bitki ihtişamını en sönük hâliyle bile resmetmek imkânsız” diyor. Sonra karşılaştığı bir palmiyenin kendisine rahiplerden daha değerli şeyler anlattığını; insanın ve öbür uygar hayvanların kirlenen yegâne yaratıklar olduğunu not ediyor defterine.

Doğanın insan için olmadığını ve insanın tabiatla bir aradalığını aklından hiç çıkarmadan keşiflerini sürdürürken verdiği bir kararı duyuruyor: “Uygar insanların bencilce uygunluklarına pek sempati duymuyorum ve şayet yırtıcı hayvanlar ile insan ortasında bir ırk savaşı çıkarsa ayılara sempati duymam daha muhtemel.”

Muir, Yürüyüş’te şuurunu kaybedercesine görüntüye karışma ve tabiatın bir modülü hâline gelme notlarını paylaşıyor bizlerle. Bu notlar, yaban hayata ve tabiata hürmetin birer yansıması olduğu kadar, müellifin botanik merakıyla birlikte ormanlara, dağlara, ırmaklara ve canlılara hayranlığının tarihî kaydı.

İnsanın her şeyi ve herkesi evcilleştirebileceği sanrısına kapıldığı günümüzde, Muir’in tabiattan öğrendiklerini paylaştığı Yürüyüş ve öteki kitapları çok değerli. Üzerinde dikkatle düşünmeye paha.

Kaynak: Gazete Duvar