Antalya’da facia yolda: Ovalarda, sığ suda binalar yükseliyor

ANTALYA – Zelzele Çalışma Kümesi olarak yaptıkları çalışmanın sonuçlarını aktaran Akdeniz Üniversitesi Jeoloji Mühendisliği Kısmı Öğretim Üyesi Doç. Dr. Yasemin Leventeli, geçtiğimiz günlerde su taşkını ve sel felaketlerinin yaşandığı Kumluca-Finike çizgisinde ‘deprem’ riskine karşı uyardı.

Deprem ve selin kuvvetle beklendiği bir bölgede, ‘toprak zemin’ ve ‘sığ yeraltı suyu’ üzere yıkım yaratacak tüm şartların olmasına karşın imar alanlarının süratle genişlediğini söyleyen Leventeli, bölgede yapılaşmaya müsaade verilmesinin feci bir ihmal olduğunu vurguladı.

Tarımın havzası niteliğine karşın her geçen gün yapılaşan bölgede muhtemel bir sarsıntının felakete dönüşeceğini belirten Leventeli, bunun “afetten fazla göz nazaran göre felaket” olacağını söz etti.

Akdeniz Üniversitesi Jeoloji Mühendisliği Kısmı Öğretim Üyesi Doç. Dr. Yasemin Leventeli

‘DOĞA ANA DAHA NE ANLATSIN?’

Türkiye’nin kıymetli tarım havzaları Kumluca ve Finike’de, tarım, turizm ve göç nedeniyle insan nüfusunun her geçen gün arttığına dikkat çeken Yasemin Leventeli, ova olan bu bölgelerde sarsıntı, sel üzere afetlerin yıkıcı tesirinin kayalık alanlara kıyasla çok daha ağır olduğuna vurgu yaptı.

Leventeli şunları kaydetti: “Deprem deyince akla yalnızca ‘faylar’ ve ‘deprem tehlikeleri’ geliyor ya da getiriliyor. Faya yakınlık, odak noktasının derinliği üzere müdahale edemeyeceğimiz mevzular üzerinde konuşup duruyoruz, yani tam manasıyla havanda su dövüyoruz. Ülkemizdeki fayları bilmeyen kalmadı. Buna itirazımız yok. Lakin hususun tam da bu noktada özünden koparıldığını görmek sıkıntı değil. Pek çok medeniyetin doğup büyüdüğü Anadolu’da ayakta kalan tarihi yapıların tamamı kayadadır. Hattuşaş, ovadan 300 metre daha üstteki kaya üzerine kurulmuştur ve ayaktadır. 2500 yıllık Kız Kulesi denizin içindeki kaya üzerindedir, Kuzey Anadolu fayının da birinci derecede tehlikeli kuşağındadır. Lakin hiç afet yaşamamıştır. Tabiat Ana daha ne anlatsın?”

MTA’nın Kumluca ve Finike’nin taban yapısını gösteren haritası

YIKAN ‘FAY’ DEĞİL ‘OVADA YAPILAŞMA’

Fay sınırlarına değil binaların hangi tıp tabana yapılacağına odaklanılması gerektiğine değinen Leventeli, üst üste yaşanan felaketlere karşın ısrarla sürdürülen yanlışı şu sözlerle anlattı: “Üzerinde durulması gereken asıl bahis ‘deprem riski taşıyan alanlar’. Bunlar da başta verimli tarım alanları ve bilhassa sulu ovalar. Kumluca da bunun örneklerinden. Ekilip-biçilen tarım alanlarını, bilhassa de akarsu yataklarını, kıyı ovalarını ve deltaları imara açmak göz nazaran göre felakete gitmektir. 1961 Anayasası’na dayandırılarak hazırlanan Toprak Muhafaza ve Arazi Kullanımı Kanunu’na nazaran cürümdür. Tabiat maddelerine nazaran de kabahattir. Ovalar toprak anadır, sofradır, besin ambarıdır. Toprak varsa hayat vardır” dedi.

YIKIM RİSKİNİ HARİTA ÜSTÜNDE GÖSTERDİ

Finike ve Kumluca ovalarının ve su yataklarının özelliklerini harita üzerinde gösteren Leventeli, bölgenin büyük zelzele riskine karşın yerleşime açıldığını belirterek şunları söyledi:

“Maden Tetkik ve Arama (MTA) Genel Müdürlüğü, Akdeniz’de fayları haritalandırdı, ovaların hudutlarını çizdi. Haritada açıkça görülebileceği üzere deniz hududunda yani güneyde yer alan ovaları gösteren gri alanlar, kuzeyde dağlarla çevrili. Karasu, Akçay, Başgöz, Gavur, Alakır, Akmaz ve Yapraklı dereleri kıymetli yüzey suları. Bölgede yüzey suyu ağı 1530 kilometrekare. Bu dereler, üst kotlardan taşıyıp getirdikleri malzemelerle denizi doldurarak hayli verimli akarsu çökeli ovalar oluşturmuşlar. Lakin bu ovalar ne yazık ki yerleşime açıldı. Hem sarsıntı ve sel riski hem de geçim kaynağı olan tarım göz arkası edilerek, bölgedeki ovaların yerleşime açılması sürat kazandı. 1 hafta ortayla evvel Kumluca’da sonra da Manavgat’ta yaşanan sel ve taşkın felaketi, bile bile ladesin en yeni örneklerinden. Bölgeyi sarsıntıdan korunmanın en ucuz ve inançlı yolu, ovaların tarıma bırakılarak yerleşimin kayalık tabanlara yapılması, uygun yerdeki binaların da memleketler arası kodlara nazaran inşa edilmesi.”

‘DÜZCE AFET YAŞARKEN, KONURALP’TE SIVA DÖKÜLMEDİ’

Doç. Dr. Leventeli, yaptıkları çalışmada, zelzelelerde büyük yıkım yaşanan benzeri özellikteki bölgelere, Türkiye’den örnekler verdi:

“Deprem kayada yüksek frekansla ilerlediği için sarsıntı gücü, merkezden 15-20 km uzakta kayada afet yaratamayacak düzeye düşer. Tipik örnek Kocaeli zelzelesi bitişiğindeki eski-yeni, az katlı-çok katlı hiçbir yapıya ziyan vermezken 200 km uzakta Tekirdağ, 100-150 km uzakta Düzce-Bolu üzere ovalarda afet yaratmıştır. Kocaeli-Kaynaşlı ve 2022 Gölyaka sarsıntılarında de Düzce afet yaşarken, ovanın çabucak dışındaki Konuralp’te sıva dökülmedi. Neden mi? Zelzele gücü kayadan ovaya girerken çoklukla 1000-5000 ortasında artar. Bir anda kayadan ovaya yüklenen güç, genlik büyümesine dönüşür. Afet de kaçınılmaz olur. 2011 Van Zelzeleleri merkez üssü bitişiğindeki Tabanlı köyü ve Erdemkent’e dokunmayıp, onlarca kilometre uzaktaki Erçiş-Sulumahalle’yi ve 120 km uzakta Kocasu ovasındaki 15 köyün tamamını yıktı. Bu örnekleri arttırmak mümkündür.”

Marmara’da geçmişte yaşanan zelzelelerde haritada yer alan ova niteliğindeki yerleşimlerde büyük yıkım yaşandı.

‘DERS, SEN ÖĞRENENE KADAR DEVAM EDER’

Yerleşimleri ovadan kayaya çekmek ve su toplama havzalarında sel dağınıklık sistemleri kurmak gerektiğinin altını çizen Leventeli, öncelikli muhtaçlığı da şöyle açıkladı:

“Bir Şaman atasözü diyor ki; ‘Ders, sen öğrenene kadar devam eder.’ 6 Şubat sarsıntılarının üzerinden neredeyse 2 yıl geçti. Üzülerek görüyoruz ki ne yaşanan sarsıntılardan ne de taşkınlardan ders alabilmişiz. Bu nedenle de tarih tekerrür edip duruyor. Zelzelelerin de yalnızca tarım alanları özelliklede ovalarda yıktığı, kayalarda yıkmadığı yalın gerçeği her sarsıntıda kanıtlanıyor. En yeterli örneği Maraş zelzelesi. Sarsıntının merkez üssü Çiğdemtepe ovasıydı. Bitişiğindeki Çiğdemtepe’yi değil 200 km uzakta Harran ovasını, Aşağı Amik ovasını yıktı. Zira sarsıntı afetlerinin yüzde 80’inden fazlası sıvılaşmayla olur. Sıvılaşmanın oluşması için de 3 ön şart gerekli. Toprak yer, sığ yeraltı suyu ve zelzele. Bunlardan biri eksik olursa sıvılaşma olmaz. Münasebetiyle yapınız kayadaysa sarsıntı sorunu yaşanmaz. Zelzelenin kayada değil ovada yıktığı asla göz arkası edilmemeli.”

Kaynak: Gazete Duvar