‘Anıdan isteğe, ıstıraptan sevince’ hakikat dönüşümler

Georges Didi-Huberman, geçmişte olup bitenleri hatırlamaya çağıran, maziyi gören ve gösteren, geçmişin detaylarını anlamlandırmaya uğraşan, kilitli kapıları açıp eşikleri atlamaya çabalayan, simge ve imgelere ehemmiyet veren bir muharrir.

Huberman, perdelenen hakikatin peşine düşerken unutmanın nedenlerini ve amnezinin kimlerin işine yaradığını sorgulayıp yerlere, anılara, imgelere, fikirlere ve insanlara ağırlaşırken geçmiş-bugün-gelecek çizgisinde ilerleyerek bireyin ruh hâliyle de ilgileniyor.

Huberman, ‘Ne His Lakin, Fakat His Ne?’ başlıklı metninde, felsefi ve ruhsal bir tartışma ve soruşturmaya girişerek insanın var oluşuna ve yaşama uğraşına hisler bağlamında odaklanıyor.

‘VİCDANIMIZIN BENCİL SIZLANMALARI’

Huberman’ın ağırlaştığı temel şey, “onda tahminen bâtın bir haz vardır” dediği ağlamak. İnsanın hüzünlendiğinde, keyifli olduğunda, hatırladığında ve diğer pek çok durumda ağladığını anımsatan muharrir, mevzuya felsefi açıdan yaklaşıyor çoklukla. Ağlayan çocukların ve olgun şahısların, içinde gözyaşı bulunan fotoğraflarına baktığında hayat deneyiminin harekete geçtiğini, çağrışımların çoğaldığını ve işin içine ideolojinin girdiğini fark ediyor. Bu kapılardan geçerek hislerin manası ve dışavurumuna dair düşünüyor.

Ne His Fakat, Lakin His Ne?, Georges Didi-Huberman, Tercüman: Baran Bilir, 62 syf., Lemis Yayın, 2024.

İnsanın insanlaşma süreçlerinin dönüm noktasının hisleri söz etme olduğunu hatırlatan Huberman, farklı münasebet ve nedenlerle ağlamanın değerli bir kırılma noktasına denk geldiğini söylüyor. Ağlayan çocuk fotoğrafına baktığında çeşitli his durumlarını anımsıyor: “Bu çocuğa tekrar bakalım. Gözümüzün önünde ağlayan, gözyaşı döken, bize kendini sunan çocuğa. Kendini ortaya koyuyor. Hissini ortaya koyuyor, hissinin görünmesine müsaade veriyor. Kendini bütün zayıflığıyla ortaya koyuyor, hatta tahminen gülünç kılıyor, alay konusu kılıyor, bilmiyorum, gerçi kimin gülünç olup kimin olmadığına kim karar veriyor? Elbette bazen yalnızca kendimiz için yahut ‘kendimize’ ağlarız: Azap çeken vicdanımızın bencil sızlanmaları. Elbette timsah gözyaşları, mazeret gözyaşları, stratejik gözyaşları, retorik ve düzmece gözyaşları (örneğin televizyonda çokça gördüğümüz) döktüğümüz de olur.”

Duyguları görünür hâle getirmenin manasını sorgulayan Huberman, ağlamanın bu manada kıymetli bir gösterge olduğunu belirtiyor. Hislerini dışavuran kişi haricinde, bunları görüp değerlendirenler de kıymetli ona nazaran. Müellif, kimi vakit alay edilen ve küçümsenen kimi vakit fazla ciddiye alınan bireylerin hâlipürmelalini anlamaya uğraşıyor: “Duyguya maruz kalan biri, rezil olmayı göze alarak tıpkı vakitte bir dürüstlük aksiyonu ortaya koyar: İçinde olup bitenler hakkında palavra söylemeyi, numara yapmayı reddeder. Hatta kimi durumlarda hisleri göstermekten çekinmemek bir yürek aksiyonu sayılabilir.”

‘DUYGULAR, TATLAR VE RENKLER GİBİDİR’

Huberman, akılla ve hareketle ebediyen çatıştığını, insanı bazen çaresizliğe ve çıkmaza sürüklediğini, ona sözleri bulduramadığını hatırlattığı hisleri “aklın kusuru”, “derin düşünmenin imkânsızlığı”, “ruh hastalığı” ve “taşkınlık” diye niteleyen filozofları eleştiriyor. Akabinde, salınımların ve sürüklenişlerin varlığından kelam ediyor: “Çoğu vakit bir his, biz nedenini ya da tam olarak neye dayandığını bilmeden, onu tahayyül edemeden bizi yakalar, sarar. İçimde harekete geçer fakat tıpkı vakitte beni aşar, hem içimdedir hem de dışımda. Bu, bazen insan kendini çok makûs hissettiğinde olur. Cinnet getirirken yahut histeri krizine girildiğinde olur.”

Duyguların dışavurumunu yansıtan imgelere, bilhassa fotoğraflara ve fotoğraflara bakıyor Huberman. Onları, jestlerin ve tabirlerin kristalleştiği birer simge olarak niteliyor. Tıpkı vakitte niyet ve hareketleri de yansıtıyor bunlar.

Huberman, gözyaşından hareketle çözümlediği hislerin dönüştürme gücüne atıf yapıyor; “anıdan isteğe, geçmişten geleceğe, ıstıraptan sevince” hakikat bir dönüşümün yanı sıra hislerin ve onları anlamlandırma sürecinin karmaşıklığından bahsediyor. Hissin dışavurumunun zayıflık ve eksiklik olarak algılanmaması gerektiği notunu düşüyor. Hisleri “iyi” ve “kötü” diye kategorize etmek yerine, bir sanat tarihçisi gözüyle baktığında onların makus kullanımı olduğunu söylemekle yetiniyor Huberman. Görünüşüne ve gösterilişine ağırlaştığı hislerin felsefi tarafına da bakıp bir yorumla taçlandırıyor bunu: “Duygular, tatlar ve renkler üzeredir; çok uçlar vardır, nüanslar vardır, yavan, karışık, hareli, alacalı, noktalı hisler vardır. Fenomenolojik tanımlamalarının ucu bucağı yoktur.”

Kaynak: Gazete Duvar