Prof. Dr. Kamil Yılmaz: Sıkıntıları katlayarak artıran hükümetin ekonomiyi düze çıkarması beklenmemeli

Koç Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi İktisat kısmından Prof. Dr. Kamil Yılmaz, son datalarına nazaran iki çeyrektir iktisadın yüzde 0.2 küçüldüğünü böylelikle Türkiye iktisadının teknik olarak resesyona girdiğini vurguladı. Prof. Dr. Kamil Yılmaz ile iktisatta son gelişmeleri konuştuk.

Bakan Şimşek öncülüğünde uygulanan iktisat siyasetlerini nasıl değerlendiriyorsunuz, sıkı para ve mali siyaset izlenecek deniyor ancak ortada hakikaten uygulanan bir iktisat siyaseti var mı? Yapılan eksikler nelerdir?

Tek cümlelik karşılık: Zira hükümet Iç talebi denetim etmek için gereken sıkı maliye siyasetini uygulamaya yanaşmıyor.

Reel faizlerin iç talebi daraltacak seviyede yüksek olması, enflasyonu denetim altına almanın gerekli ancak kâfi olmayan şartıdır. Mart ayından bu yana gereğince sıkı bir para siyaseti uygulanmaktadır. Bir aylık mevduat faizi aylık yüzde 4’e yakın seyretmektedir. Son aylarda enflasyonun yüzde 3 civarında gerçekleştiğini düşünürsek hem aylık hem yıllık gerçek faizlerin gereğince yüksek olduğunu görebiliriz. Hem gerçekleşen hem de beklenen enflasyonla hesaplandığında gerçek faizler müspet bir seviyede gerçekleşiyor. Elbette piyasada dönemsel likidite bolluğunun bir sonucu olarak ortalama fonlama maliyetinin siyaset faizi olan yuzde 50’nin altına indiği devirler oluyor. Lakin o vakit da Merkez Bankası gerekli ihtiyati tedbirleri almak suretiyle piyasadaki fazla liiditeyi çekebiliyor.

Yüksek faiz siyasetinin bir sonucu olarak hem yerli hem de yabancı yatırımcının TL varlıklara olan talebinin artması TL’nin gerçek olarak pahalanmasını sağlamıştır. Bu da bilhassa besin ve temel mallar alt kümelerinde enflasyonu yavaş ta olsa aşağıya çekmiştir. Lakin, biraz da TL’nin gerçek olarak paha kzanmasının sonucunda 2024’ü 2023’e nazaran yaklaşık 20 yüzde puan daha düşük bir enflasyon oranıyla kapatacak olsa da yüzde 45’lik bir enflasyon hala çok yüksek. Bilhassa, hizmet enflasyonunda aylardır yaşanan atalet tam olarak kırılabilmiş değildir.

Bunun bir yansıması olarak, görece düşmesine karşın aylık enflasyon oranları Merkez Bankası’nın yılın birinci enflasyon raporunda belirlemiş olduğu enflasyon patikasının üzerinde seyrediyor. Örneğin, Merkez Bankası mevsimsel olarak düzeltilmiş aylık enflasyon oranının III. ve IV. Çeyrekte, sırasıyla yüzde 2.5 ve yüzde 2’nin altında gelmesini öngörürken, mevsimsel düzeltilmiş aylık enflasyon III. çeyrekte ve ekim ayında yüzde 3’e yakın geldi. Kasım ve Aralık’ta da aylık enflasyon oranının yüzde 2’nin altına gelme ihtimali çok düşük gözükmektedir.

MALİYE SİYASETİ SIKI DEĞİL

Merkez Bankası yıl sonu enflasyon varsayımını yüzde 44’e yükseltti. 8 aydır faizler yüzde 50 düzeyinde gidiyor. Minimum fiyata temmuzda artırım yapılmadı. Kur da uzun vakittir baskılanıyor, Ne oldu da enflasyon bu kadar yüksek geliyor?

Para siyasetinin sıkı olmasına karşın enflasyonun düşmemesinin asıl nedeni maliye siyasetinin gereğince sıkı olmaması. Başka bir deyişle, kamu bütçesi tarafında alınan tasarruf ve gelir artırıcı tedbirlerin yetersiz olması. Bakan Şimşek yaz aylarında biri kamu harcamalarını azaltmayı başkası de vergi gelirlerini artırmayı hedefleyen yaklaşık 100-120 milyar TL’lik iki paket açıkladı. Açıkladığı bu paketlerin toplamında bütçede açığında yaratılacak azalma ulusal gelirin yalnızca %0.6’sına eşit. Buna sıkı maliye siyaseti dememiz mümkün değil. Sıkı maliye siyaseti bütçe açığını en az yüzde 1.5-2 aşağı çekecek önlemleri almak demek. Öte yandan, sayın Bakan gazetelere verdiği demeçlerde kamu olarak bu yıl 814 milyar TL tasarruf ettiklerini söylüyor fakat bunun nereden kaynaklandığını bizim görmemiz mümkün değil. Programda olmayan bir tasarruf nasıl gerçekleştiriliyor bunu anlamak mümkün değil.

Kamunun kemer sıkmaya yanaşmadığını, dolaylı vergiler dışında vergi geliri yaratmak ve harcamaları kısmak konusunda isteksiz olduğunu vatandaş ve iş dünyası yakından gözlemliyor ve enflasyonun gereğince süratli düşmeyeceğini bekliyorlar. Hakikaten mevduat ve kredi faizlerinin epey yüksek olmasına rağmen, Kasım sonu prestijiyle hanehalkı ve iş dünyası 12 ay sonrasının enflasyon oranının sırasıyla yüzde 64,1 ve yüzde 47.8 olmasını bekliyor. Açıklanan paketler kamu harcamalarında ve direkt vergi gelirlerinde kâfi büyükte uyarlamayı içerseydi bu bilhassa üst gelir kümelerinin harcamalarının da yavaşlaması manasına gelecekti. Bu türlü bir ortamda hizmet bölümü talebinin olumsuz etkilenmesi ve hasebiyle hizmet bölümünde enflasyon ataletinin de daha kolay kırılması sağlanabilirdi.

Öte yandan, üst gelir kümelerini direkt etkileyecek dolaysız vergi artışlarını içeren paketler uygulanabilmiş olsaydı enflasyonla gayretin faturasının yalnızca sabit gelirliye, minimum ücretliye çıkarılmadığına dair güçlü bir ileti verilebilecekti. Böylelikle hem vatandaş hem de iş dünyası ortada önemli bir enflasyonla çaba gayreti olduğunu kabul edip ve enflasyon beklentilerini aşağıya çekebilirdi.

2026’DA DA TEK HANE ZOR

Enflasyonu denetim altına almak için atılan adımlar neden işe yaramıyor, bundan sonra enflasyonda nasıl bir seyir bekliyorsunuz?

Önden yüklemeli sıkı para ve maliye siyasetlerinden oluşan bir program olmadan enflasyonla çabayı üç-dört yıla yayarsanız, enflasyon lakin kademeli olarak aşağıya gelir. Ortadan geçen vakitte da enflasyonun yüzde 70’lerden sizin 2026 sonu için hedeflediğiniz tek hanelere inmesini bekleyemezsiniz. Her ne kadar Bakan Şimşek 2026 sonunda tek hane gaye dese de, hükümetin bunu istediğini düşündüren bir sıkı maliye siyaseti uygulaması yok ortada. Yalnızca sıkı para siyasetine ve onun sonucu kıymetlenen kura bağlı olan bir enflasyonla çaba programı elimizdeki.

Bu siyaset setinin değişiklik görmeden uygulanmasına devam edilmesi halinde 2024 sonunda yüzde 45, 2025 sonunda yüzde 27-30, 2026 sonunda da yüzde 15-20 aralığında bir enflasyonun bu siyasetlerle uyumlu olduğunu düşünüyorum. 2026 sonundan evvel de seçim hazırlıkları başlayacağı için enflasyonla gayret de rafa kalkacaktır. Yani, bilhassa dar gelirlilerin çektiği ve çekmeye devam edeceği bu kadar soruna karşın, 2026 biz hala yüksek enflasyonla yaşayan ülkelerden birisi olmaya devam edeceğiz.

FAİZ İNDİRİMİ OLABİLİR

Merkez Bankası gelecek ay faizde indirim yapacağının sinyalini verdi. Siz bir faiz indirimi adımına nasıl bakarsınız, bugüne kadar yapılanları boşuna çıkartır mı?

Bunun şartlı bir faiz indirimi sinyali olduğunu düşünüyorum. Kasım enflasyonunun yüzde 2.24 ile yüzde 2’nin biraz üzerinde gelmesi Merkez Bankası’nın faiz indirim kararı vermesini kolaylaştırabilir. Fakat, yıl sonu minimum fiyat artırımının gerçekleşen enflasyona yakın bir oranda, örneğin yüzde 40, olması durumunda Merkez Bankası Aralık ayında faiz indirimini pas geçebilir.

Burada asıl değerli olan mevzu faiz indirimlerinin aralıkta ya da ocakta da olsa başlayacak olması. O yüzden bir ay evvel bir ay sonra faiz indirimi olması büyük bir değişiklik yaratmayacak. Aralıkta olması piyasaların yılı biraz daha güçlü kapatmasını sağlayabilir.

REEL GELİRLERDEKİ KAYBIN TELAFİSİ MÜMKÜN DEĞİL

Yüksek enflasyon ve gelir erimesini de düşündüğümüzde önümüzdeki günlerde yurttaşı nasıl günler bekliyor?

Son ulusal gelir datalarına nazaran iki çeyrektir iktisat yüzde 0.2 küçüldü; böylelikle Türkiye iktisadı en yumuşağından olsa da teknik olarak resesyona girdi. Öncü göstergeler mevsim tesirlerinden arındırılmış çeyreklik büyümenin son çeyrekte müspet gerçekleşeceğini gösteriyor.

Politika faizi önümüzdeki aylarda kademeli olarak düşecekse de sıkı para siyaseti devam edecek. 2025’te iktisadın yüzde 2.5-3 ortasında büyüyeceğini iddia ediyorum. 2025’te bilhassa birinci yarının daha güç geçeceğini düşünüyorum. Lakin, yılın birinci yarısında aylık enflasyon oranları Merkez Bankası patikasına yakın çıkarsa, yılın ikinci yarısında siyaset faizi daha süratli aşağıya gelebilir.

Bütün bu gelişmelere rağmen bilhassa TÜİK’in yayınladığı bilgilerin 2021 sonundan itibaren gerçek enflasyonu yansıtmaması nedeniyle vatandaşın uğradığı satın alma gücü, münasebetiyle refah kaybının telafi edilmesi mümkün değil. 2014 başından 2021 sonuna kadar kümülatif enflasyonu hesaplamak için TÜİK ya da İTO dataları kullanmanız fark etmiyor. Sekiz yıllık mühlet için İTO bilgileri enflasyonu yüzde 192 TÜİK dataları yüzde 194 olarak ölçüyor. Meğer 2021 sonundan Ekim 2024’e kadar olan devir için ortada büyük fark var. TÜİK bilgileriyle 34 aylık bu periyot için kümülatif enflasyonu yüzde 278 hesaplarken İTO bilgileri size bu periyotta enflasyonun yüzde 400 olduğunu gösteriyor. TÜİK bilgilerine nazaran Aralık 2021’de 100 liraya mal olan tüketici sepeti Ekim 2024’te 378 liraya, İTO datalarına nazaran ise 500 liraya maloluyor. Bu hesaplara nazaran, TÜİK enflasyonuna nazaran birebir artırılan maaş ve fiyatların satın alma gücü bu üç yıldan kısa devirde yüzde 24.4 erimiş bulunuyor. Gerçek gelirlerdeki bu kaybın telafisi uygulanan siyasetlerle mümkün değil.

İŞSİZLİK ARTIYOR

Gelinen noktada vatandaş da patron de mutsuz ve herkes şikayetçi. Gerçek dal açısından ne cins riskler sözkonusu?

Onların üretim maliyetleri daima artıyor. Lakin fiyat artışları da devam ediyor; fakat yüksek faizlerden ötürü iç talepdeki yavaşlama satışları azaltıyor. Kapasite kullanımı azalıyor, işsizlik artıyor. Buna bir de kurda bu yıl sonu prestijiyle yüzde 20’ye ulaşacak gerçek pahalanma eklendiğinde ihracat pazarlarında da zorluk yaşamamız kaçınılmaz.

Sanayici ve ihracatçı bilhassa bu devir de daha da zorlanacak. Hali hazırda bir çok şirket ihracat pazarlarında rekabet etmek konusunda zahmet çekiyor. TL’deki gerçek pahalanmanın sürmesi sanayi üzerindeki baskıyı daha da artıracak. Lakin üstte vurguladığım üzere enflasyonda aşağı taraflı eğilim biraz olsun güçlenebilir ve siyaset faizi daha süratli aşağıya gelirse kurda biraz daha güçlü bir artış gerçekleşebilir. Bu da endüstrici ve ihracatçının üzerindeki baskıların bir nebze hafiflemesini sağlar.

KAYNAKLAR ÇARÇUR EDİLDİ

Türkiye iktisadının olağanlaşması ve düze çıkması için asıl atılması gereken adımlar nelerdir?

Cumhurbaşkanlığı hükümet sisteminde, uzmanların görüşlerini büsbütün göz gerisi ederek uygulanan iktisat siyasetleri Türkiye iktisadına büyük ziyan verdi. Bir çok açıdan Türkiye iktisadını 2001 öncesine geri götürdü, onu tekrar anormalleştirdi. 2021 Eylül’ünden Mayıs 2023’e kadar uygulanan düşük faiz siyaseti ve onun yol açtığı KKM üzere yan önlemleri enflasyonu azdırıp gelir dağılımının daha da bozulmasına yol açtı. Merkez Bankası dahil 2001 sonrasında özerkliği tanınan belirli başlı iktisat kurumlarının hepsinin siyasi vesayet altına girmesi yalnızca siyasetçinin tercih ettiği siyasetlerin uygulanmasının yoluna açmakla kalmadı, tıpkı vakitte piyasalarda eşitliğe dayanan hür rekabet ortamının ortadan kalkmasına yol açtı. Bu uygulamalar ülkenin kıt kaynaklarının yanlış dağıtılması ve çarçur edilmesine yol açtı.

Elbette, iş yalnızca yanlış iktisat siyasetleriyle kalmadı. Hükümetin şuurlu olarak attığı adımlar sonucunda, adalet, eğitim, sıhhat üzere ülke için büyük değer taşıyan alanlarda büyük çaplı erozyon yaşandı. Yalnızca iktisatta değil, siyasi, toplumsal ve kurumsal seviyede önemli erozyonun yaşandığı ülkemizde olağana dönmek çok daha uzun vakit alacak. Türkiyenin sıkıntılarını katlayarak artıran bir hükümetin kısa, orta ya da uzun vadede ekonomiyi düze çıkarması beklenemez. Hükümetin gayesinin enflasyonu 2026 sonunda yüzde 20’ye düşürüp akabinde bir yıl içinde seçime gitmek olduğunu düşünüyorum. Fakat bu seçimden sonra daha hukukun üstünlüğünü kabul eden, rasyonel siyasetleri uygulamaya açık bir hükümetin iktidara gelmesiyle ülke ekonomisin olağanlaşma süreci başlayabilir.

Kaynak: Cumhuriyet