Karamsarlık ve edebiyat: Doğu ve Batı

Gözler de tıpkı uçurum üzeredir. Bir anlık bir duraklama ya da uzun bir seyir, sizi içine çeker. Gözler de böyledir; bir bahtın akabinde düşersiniz içine. Bu yazıyı yazmaya başladığımda, öldürülen çocuklarımızın gözlerini bir bir izledim. Uğur Kaymaz’ın, Ceylan’ın ve Enes Ata’nın gözlerini…

Görmeliyiz o gözleri ve içimize sindirmeliyiz, zira o kadar çoklar ki. Bu hoş, kıymetli gözler kan kırmızısına bulandı. Onların akabinde makûs niyetli gözlere baktım; yalnızca kan ve nefretle doluydular. Bu kanlı ve kızıl gözler, her gün bizi daha derine çekiyor, yaralarımızı daha da sertleştiriyor. Şeffaf ve duru bir oyun bile, adım adım karanlık bir yola sürükleniyor. Halkımıza ve ülkemize karşı yeni bir oyun, eski taht üzerinde yine sergileniyor. Fakat bilin ki, zeki ve onurlu olanlarımız, onların bu bâtın siyasetlerini er ya da geç deşifre edecek.

Bizim yüreğimizdeki direniş, onların sokaklarından çıkıp mahallelerimize ve konutlarımıza yayıldı. Bildirileri ve davetleriyle aklımızı karıştırmak istediler. Sivil hareketlerin tasfiyesi, bu gayretin boş bir kuruntu olmadığını gösterdi. İktidar, devlet ya da karşı kuvvet, her biri kendi gerçeğine nazaran hükmetmek istedi. Lakin vicdanlarına karşı dürüst olmayanlar, sonunda sırf anlık muvaffakiyetler kazandılar. Bizim vicdanımız, sivil siyasetin dönüşümünde kendini tabir etti, ancak lisana getirilen her şey açık seçik değil miydi aslında? Bugün karamsar bir tablo çizecek olsam da, bu karamsarlığım acıyla dolu da olsa, gerçeğim ve umudum daima orada.

Nietzsche, yapıtında “iyilik ve kötülük üzerine” der ki: Şayet bir müddet bir uçurumu izlersen, uçurum da seni izler. Çocuklarımızın katledilen gözlerine bakın ki, bu sıkıntının ne kadar karmaşık ve çarpık olduğunu anlayın. Günün sonunda, bu çocukların gözleriyle sabahın ışığı buluşsun.

Bir lodos esiyor, rüzgar ve fırtına dışarıda uğuldamakta. Kara bulutlar, kente kendi kararını getirmiş. Bu atmosfer, her şeyin karanlığa, karamsarlığa ve yazıya hazırlandığını gösteriyor. Dünya edebiyatında karamsarlığın damarı, insanlık tarihinin birçok sefer kör uçurumlarla kesildiğini söylüyor. Bu kör uçurumlar, hem Batı’da hem Doğu’da birbirine ne kadar benzeriyse de, kültürden kültüre farklılık gösteriyor. Yani kültür, toplulukları ve halkları birbirinden ayırıyor.

Batı’nın edebiyatı modernizmin tesirinde bireyin yok oluşunu işler; Doğu’nun edebiyatı ise daha çok mukadderat ve kozmik sorgulamaya odaklanır. Batı’nın karamsarlığının kökleri, iki sütun üzerine yükselir: modernizm ve varoluş. Kafka, bireyin yok oluşunu kendi yapıtlarında tasvir eder. Onun “Dönüşüm” yapıtındaki Samsa, sancılı bir dönüşümle fizikî bir sembolle kimliğini ortaya koyar. Kimliğini fark eden bir birey, kaçınılmaz olarak toplumuna yabancılaşır.

Batı’nın nihilizmi ile Rusya’nın nihilizmi birbirinden epeyce farklıdır. Doğu’nun karamsarlığı daha çok yazgıyla şekillenir ve bireyin iradesinden çok dıştan denetim edilir. Doğu’nun bu yaklaşımı, ömrün iyimserliği ile karamsarlığını bir istikrar içinde işler. Hayat çoğunlukla acı ve zorluklarla şekillenir, fakat onun tahlili, insanın içsel dünyasında gizlidir. Bu, meskene dönüş ve tabiatın dinginliğiyle ahenk arayışıdır.

Her iki kültür de karamsarlık karşısında farklı tavırlar geliştirmiştir. Batı, bireyin yalnızlığını ve varlığını daha keskin bir biçimde işlerken, Doğu daha dingin ve kozmik bir kabul arayışındadır. Bu seyahat, bazen zorluklar yaratsa da devam ettikçe ışığı da getirir. Bu da insanlığın özüne işaret eder.

Zaman akıp masraf ve dönüşümler kendini açığa vurur. Bütün bunlar, zorla dayatılan ve teslimiyeti temel alan bağlantıları açığa çıkarır. Nihayetinde bu nizam, insanlık, barış, eşitlik, adalet ve kanunların yolunu tıkamaya çalışır. Zira bilmektedirler ki bu pahaların gücü, onların çürümüşlüğünü görüyoruz.

Gazete Duvar