Trabzon’un ‘Kıyı’sı, edebiyatın limanı

TRABZON – 1961 yılında yayın hayatına Trabzon’da başlayan Kıyı Dergisi, 63’üncü yılında okuyucusuyla buluşmaya devam ediyor.

“Trabzon’un denize ve şiire açılan penceresi” olarak isimlendirilen Ganita’da doğan Kıyı Dergisi, Ahmet Selim Teymur tarafından kuruldu. Türkiye’de Varlık Dergisi ile birlikte en uzun soluklu edebiyat yayını olarak varlığını sürdüren Kıyı Dergisi, Trabzon’da yayınlanmasına rağmen ‘taşra’ yayını özelliği göstermeyen bir Türkiye edebiyat dergisi olarak tanındı.

Çeşitli periyotlarda ekonomik, politik atmosfer nedeniyle 5 sefer yayınlarına ara veren Kıyı Dergisi, 6’ncı devrine başladığı 2022 yılından bu yana 322. sayıya ulaştı.

Derginin kuruluş yıllarından bu yana öyküsüne şahit olan Birgün Gazetesi Muharriri Atilla Aşut, Kıyı’nın 1961 yılında ‘sanat ve siyasetin hayatın en temel iki öğesi’ olduğu devirde kurulduğunu söylüyor.

1961’in ekim ayında çıkan Kıyı Mecmuası’nın birinci sayısı ve son sayısı.

‘GANİTA AKŞAMLARINDA DOĞDU’

Derginin doğuşunu anlatan Aşut, “Trabzon’da, Hâkimiyet Gazetesi’ni yönettiğim günlerdi. O günler, Ziyad Nemli, Ahmet Selim Teymur, Gündoğdu Sanımer, Rasim Şimşek, Mustafa Beşgen üzere sanatçı arkadaşlarla yediğimiz içtiğimiz başka gitmiyordu. İsimlerini saydığım bu beşerler, Kıyı Mecmuası’nın birinci çekirdek takımını oluşturuyordu. ‘Kıyı’ ismi, ‘Ganita akşamlarının bu doğal çağrışımları ortasında biçimlendi” dedi.

Trabzon’un sanat hafızası yerlerinden Ganita’da mecmuanın biçimlendiğini anlatan Aşut, şu kelamlara yer verdi: “Ganita o yıllarda sanatkarlarının uğrak yeridir. Kıyı’yı hazırlayan gençler Ganita’yı yer meblağlar. Mehmet Salih, Ganita’nın meşhur tavşankanı çayından servis yapmaktadır Kıyı’nın hazırlıklarıyla boğuşan gençlere. Birinci Kıyı, 1961’in ekiminde Ganita’dan ses vermiştir kültür sanat dünyasına.

Ekim 1961-Ağustos 1962 tarihleri ortasında 11 sayı yayımlanan birinci devir Kıyı’nın sahibi Ziyad Nemli, sorumlu yönetmeni Necmi Duman idi. Birinci sayı, Cemal İstek Osmanpaşaoğlu’nun sahibi bulunduğu Trabzon Matbaası’nda başka sayıları ise Orhan Tuğtekin’in İnkılâp Matbaası’nda basıldı.

Dört sayfa olarak yayımlanan Kıyı, 1960’lı yıllarda Trabzon’un kültür ve sanat birikimini yansıtan özgün bir mecmuaydı. O yılların şartlarında Kıyı’nın gücü lakin 11 sayı çıkmaya yetmişti. Bu birinci seyahate baktığımızda Kıyı’nın Cumhuriyet periyodunun çağdaş sanat-edebiyat birikiminden yararlanarak kendine mahsus bir çizgi oluşturduğunu görüyoruz. Bu çizgi, Kıyı’yı vakit içinde yayınına orta verse de bir geleneğin ismi yapmıştır.”

Muharrir Atilla Aşut, Kıyı’nın kuruluşuna şahit olanlardan.

11 SAYININ AKABİNDE 7 YIL ARA

Ağustos 1962’de 11. sayısından sonra kapanan Kıyı, 7 yıl sonra 1969’da Rasim Şimşek idaresinde Fatih Eğitim Enstitüsü Öğrenci Derneği tarafından tekrar yayın hayatına başladı. İkinci devir Kıyı da uzun ömürlü sürmez. Mayıs 1969-Kasım 1970 tarihleri ortasında 19 sayı yayımlanır. İkinci periyot Kıyı’nın kapanmasında devrin siyasi şartları ve mecmuayı hazırlayan gençlerin Fatih Eğitim Enstitüsü’nden mezun olmalarının da tesiri vardır.

1970’e kadar iki farklı periyotta edebiyat dünyasında beğeni toplayan Kıyı Dergisi, İstanbul ve Ankara yazın hayatında da ilgi ile takip edildi. Şair Cemal Süreya da Milliyet Sanat’ın 5 Mart 1976 tarihli 174. sayısında mecmuaları irdelerken Kıyı’yı da yer vererek “Sanat üstüne, lisan üstüne yazılar. Bilhassa soyut sanat üstüne denemeler ağır basıyor. Aşikâr bir niyet çizgisi, hatta bir sanat hali değil, genel bir sanat sevgisi kelam konusu…” değerlendirmelerinde bulundu.

12 EYLÜL’ÜN AKABİNDE BİR PENCERE OLDU

Kıyı yine yayın hayatına dönmek için uzun yıllar bekledi. 1980’li yıllar geçilirken 12 Eylül’ün daralttığı, sınırladığı kültür sanat hayatına bir pencere açmak isteyen Trabzon’daki sanatkarlar bunun yollarını aradılar. Mecmuanın kurucularından Ahmet Selim Teymur’un öncülük etmesiyle Gündoğdu Sanımer, Ziyad Nemli, Raif Özben ve Rasim Şimşek, Kıyı’nın tekrar yayımlanması için bir ortaya geldi. Kıyı, üçüncü defa 1981 nisanında yine yayın hayatına döndü.

16 YAŞINDA TANIŞTI, KIYI’DAN AYRILMADI

1981 sonrası Kıyı sayılarında yer alan şair Ali Mustafa, mecmua ile Fatih Yüksek, öğretmen okulunda tanışanlardan. Kıyı’yı birinci defa öğretmeni Rasim Şimşek’in sınıfa getirmesiyle gören Mustafa, 16 yaşında dergiye birinci şiirini gönderdi. Dergiye hala yazmaya devam eden Mustafa, o günleri şu sözlerle anlattı:

“Dergiyle birinci tanıştığımda ‘şiir göndersem yayımlanır mı’ diye düşünüyordum. Kıyı’ya 1981 yılında birinci şiirimi postayla göndermiştim. Atatürk’le ilgili bir şiirdi. Bu, hem yakın hem uzak bir tanışmaydı benim için; zira postane ile Kıyı’nın basıldığı matbaa ortasında beş yüz metre vardı. Mecmuanın şiir yayımlama ölçütlerini merak etmiştim. Sonunda Özkan Ofset‘e gidip Ahmet Selim Teymur’la yüz yüze tanıştım.

‘O şiiri postayla gönderen sen miydin’ diye merakla sormuştu bana. Sonra eklemişti; ‘Şiirini kasım sayısına ayırdık, Atatürk’le ilgili eserleri Kasım 1981 sayımızda yayımlayacağız. Atatürk’ün 100. doğum yılına armağan bir sayı olacak.’ Sevinçten havalara uçmuştum, birinci sefer bir mecmuada şiirim çıkacaktı. Daha evvel lokal gazete olan İleri’de şiirlerim yayımlanmıştı. Heyecanla Kıyı’nın yeni sayısını beklemeye başladım. Kıyı’nın Kasım 1981, 4. sayısında “Mustafa Kemal’in Öğretisi” isimli şiirim çıktığında çok keyifli olmuştum. Kıyı’yla dostluğumuzun başlangıcında bu türlü unutulmaz bir hikaye vardır.”

Derginin 3. periyodunun de uzun ömürlü olmadığını kaydeden Mustafa, mecmuanın çıkarılmasında Ahmet Selim Teymur’un büyük emeği olduğunu lisana getirerek, “Ahmet Selim Teymur, Kıyı’nın her şeyiydi. Bir kuyumcu titizliğiyle mecmuayı yayına hazırlardı. Bir harf yanlış çıkmışsa onu oradan bisturiyle kazır, doğrusunu cımbızla yerine yapıştırırdı. Kıyı’nın 3. periyodunda başta Ahmet Selim Teymur olmak üzere Gündoğdu Sanımer, Rasim Şimşek, Ahmet Özer, M. Reşat Sümerkan ve Raif Özben’in özverili gayretleri vardır. Haziran-Temmuz 1983’te 21. sayısından sonra mecmuanın yayın hayatı sona erdi” diye konuştu.

Müellif Ali Mustafa, Kıyı Mecmuası’nda 16 yaşında şiir yazmaya başladı.

KESİNTİSİZ 16 YIL YAYINLANDI

Kıyı’nın en uzun yayın devirlerinden biri 1986 nisanında Ahmet Özer’in sanat direktörlüğünde tekrar okurları ile buluşmasıyla başladı. 2002 nisanına kadar kesintisiz 16 yıl yayımlandı.

Kıyı’nın birinci devirlerinden bu yana Aşut’un dışında ressam, heykeltraş ve grafiker Süleyman Saim Tekcan ile birlikte hayatta kalanlardan biri olan Mustafa Duman, birinci şiirinin 1962 yılında yayınlandığı Kıyı Mecmuası’nın bütün periyotlarına şahit olanlardan. Halk kültürü ve folklor alanında 25 kitap 360 makalesi bulunan Duman, Kıyı’nın 4. periyodun mecmuanın içerik olarak en zenginleştiği periyotlardan biri olduğunu aktardı.

Derginin bu periyotta imece yöntemi çalışma ile çıktığını kaydeden Duman, o yılları şu sözlerle anlattı:

Gündoğdu Sanımer’in evvelce Maraş Caddesi’nde, sonraları Uzun Sokak’taki kitaplar, fotoğraf şövalyeleri ve ebru teknesiyle donatılı muayenehanesi, hem Kıyı ofisi, hem de muharrir ve şairler için her vakit bir sığınak olmuştu. Arslan Pulathaneli’nin Kunduracılar Caddesi’ndeki kırtasiye dükkanı ve sonraki Küçümencik Ofisi Kıyı’nın birinci adresidir. Yazıların derlendiği, matbaaya götürüldüğü, sonra da mecmuanın zarflanıp paketlendiği, postaneye taşındığı yerdir.

80’li ve 90’lı yıllar boyunca başta Ahmet Özer ve Arslan Pulathaneli olmak üzere yayın kurulu ağır emek harcardı. 193 sayılık bir birikim bütün bu emeklerin sonucu olarak geleceğe kaldı. Trabzon’un kültürü ve sanatı konusunda kalem oynatacak, araştırma yapacak olanların birinci müracaat edecekleri kaynak, Kıyı Dergisi koleksiyonları olacaktır. Almanya’da, dünyanın en büyük yayınevlerinden biri olan Otto Harrassowitz’in satış kataloğunda Kıyı koleksiyonunun da yer almış olması boşuna değildir. Onlar neyin geleceğe kalacağını çok güzel bilirler.”

‘KIYI, KALEM OYNATMAK İSTEYENLERİN ELİNİN ALTINDA BULUNMALI’

Kıyı’da birinci şiirinin yayınlandığında 16 yaşında olduğunu kaydeden Dr. Duman, “Aradan 63 yıl geçti. Günümüzde de Kıyı’da yazılarım çıkıyor. Kıyı, yöre kültürü, sanatı ve edebiyatı için pahalı bir kaynak olduğu kadar Türkiye ölçeğinde de kıymetli eserlerin yer aldığı bir mecmuadır. Kıyı’nın birebir vakitte benim hayatımda da birtakım birincilerin gerçekleştiği mecmua olarak başka bir yeri vardır” biçiminde konuştu.

Mustafa Duman, dergiye 63 yıldır emek veren isimlerden biri.

Duman, başlangıçta sadece Trabzon kökenli muharrir ve şairleri barındıran Kıyı Mecmuası’nın, vakitle tüm müelliflere açık hale geldiğini ve bu tarafıyla taşra mecmualarından ayrıldığını lisana getirdi.

Duman dergiye dair kelamlarını şöyle sürdürdü: “Son devir Türkiye ve Trabzon kültürü bahislerinde kalem oynatacak olanların Kıyı koleksiyonunu el altında bulundurmalarını öneririm. Kıyı’da, hiçbir yerde bulamayacakları bilgi ve dokümanlara erişebileceklerdir.

Kıyı’nın uzun soluklu olmasını sağlayan nedenlerden biri de, Trabzon’un, muharrirler, şairler, ressamlar ve öteki sanatkarlar açısından varlıklı bir kent olması, dostluklar ve toplumsal alakalar bağlamında Türkiye’nin kıymetli müellif, şair ve başka sanatkarlarıyla bağlarının bulunması, bu nedenle yazı ve öteki sanat eserlerinin temini açısından zorluk çekilmemesidir.

Yayın hayatına atıldıktan kısa bir müddet sonra yayın hayatından çekilen mecmualara baktığımızda, çeşitli zorlukların yanında, yazı, şiir ve öteki sanat eserlerinin temininde zorluk yaşadıklarını görürüz.”

2002 VE 2014’TE EKONOMİK KRİZ MAHZUR OLDU

Kıyı, 16 yıllık en uzun yayın serüvenin akabinde 2001’deki ekonomik krizden nasibini aldı. 2002’de okurlarına yine veda eden Kıyı, 5 yıl sonra küllerinden doğdu. Dergiye bu sefer sorumlu müdür olarak matbaacı Fethi Yılmaz öncülük etti.

Kıyı’nın bu devirde Ankara-İstanbul-Trabzon çizgisinde gerçekleşen bir yayın serüveni olduğunu anlatan Yılmaz, şunları söz etti: “Dergi bu yeni devirde iki ayda bir ve dolgun bir içerikle yayınını sürdürdü. Sayfa sayısı evvel 48 idi, sonra 64 ve 72 oldu. 2014 yılında ekonomik nedenlerden ötürü orta vermek zorunda kaldık. Kıyı Dergisi memleketler arası çapta tanınırken Trabzon’da abone sayısının çok az olduğunu görüyoruz. Günümüzde vadeli yayınların önündeki en büyük mahzur posta gönderi masraflarının, öteki bir deyişle kargo fiyatlarının artık mecmua ederini geçer seviyeye çıkmış olmasıdır.”

Mecmuanın tekrar çıkmasına Fethi Yılmaz öncülük etti.

2014’te verilen orta, 2022’de sona erdi. 2 yıl evvel geniş bir yayın kurulu ile tekrar yayın hayatına başlayan Kıyı Dergisi, birinci günkü heyecanla 3 ayda bir Trabzon’dan edebiyata açılan liman olmaya devam ediyor.

Kaynak: Gazete Duvar