Ölmeden Evvel Kesinlikle İzlemeniz Gereken 15 Sinema

Dünya sineması, insanoğlunun en önemli sanat ve irtibat araçlarından biri. Birtakım sinemalar ise yalnızca gösterildiği periyotta değil ortadan geçen onlarca yıla rağmen hala izleyiciyi tesiri altına alıyor. Bu eserler sırf görsel zenginlikleriyle değil, anlattıkları kozmik hikayeler ve insan ruhuna dokunma biçimleriyle de kült mertebesine yükseliyor.

Sinema tarihinin en önemli üretimlerini bir ortaya getirdiğimiz bu listede farklı periyotlardan ve çeşitlerden seçtiğimiz 15 sineması sizlerle paylaşıyoruz. Bu filmler, sinema eleştirmenlerinden tam not almakla kalmayıp, izleyicide derin izler bırakan, bazen düşündüren, bazen duygulandıran, ama her vakit etkileyici üretimler. İster sinema tutkunu olun, ister yeni keşiflere açık bir izleyici, bu filmleri hayatınızın bir noktasında kesinlikle izlemelisiniz.

Kader (Casablanca)

1942 yılında Michael Curtiz direktörlüğünde çekilen Casablanca, sinema tarihinin en ikonik aşk öykülerinden birini anlatıyor. II. Dünya Savaşı sırasında Fas’ın Kazablanka kentinde geçen sinema, Humphrey Bogart’ın canlandırdığı Rick Blaine isimli Amerikalı sürgün ve İngrid Bergman’ın canlandırdığı eski aşkı Ilsa Lund ortasındaki imkânsız aşkı mevzu alıyor.

Rick, Kazablanka’da bir gece kulübü işletiyor ve Nazi işgalinden kaçan insanların uğrak noktası olan bu yerde siyasetten uzak durmaya çalışıyor. Fakat bir gün eski aşkı Ilsa, Nazilere karşı direniş lideri olan kocası Victor Laszlo ile birlikte Rick’in kulübüne geliyor. Rick, Ilsa ile olan duygusal bağından ötürü, onun ve kocasının Amerika’ya kaçmasını sağlayacak seyahat dokümanları konusunda bir seçim yapmak zorunda kalıyor.

Film, tansiyonun ağır olduğu bir devirde aşk, fedakârlık ve vatanseverlik temalarını işliyor. “Bunu senin için, Paris için yapıyorum” ve “Sanırım bu mükemmel bir dostluğun başlangıcı” üzere replikler, sinema tarihine geçti. Siyah-beyaz çekilmiş olmasına karşın anlatımındaki güç, bugün bile izleyiciyi ekrana kilitliyor.

Yurttaş Kane (Citizen Kane)

1941’de Orson Welles tarafından yazılan, yönetilen ve başrolünü üstlenilen Yurttaş Kane, sinema lisanının hudutlarını zorlayan ihtilal niteliğinde bir imal. Sinema, güçlü ve güçlü bir medya işvereni olan Charles Foster Kane’in vefatıyla başlıyor ve bir gazetecinin Kane’in son kelamı olan “Rosebud”un (Gonca Gül) manasını araştırmasıyla devam ediyor.

Hikâye, farklı bireylerin bakış açılarından anlatılan flashback’ler aracılığıyla Kane’in ömrünü ve kişiliğini ortaya çıkarıyor. Çocukluğunda ailesinden ayrılarak büyük bir servetin varisi olan Kane, vakitle medya imparatorluğu kuruyor ve siyasete atılıyor. Lakin zenginliği ve başarısı arttıkça, etrafındaki beşerlerle olan bağları zayıflıyor ve yalnızlaşıyor.

Yurttaş Kane, teknik açıdan sinema tarihinde ihtilal yarattı. Derin odak, alışılmadık kamera açıları, yaratıcı ışık kullanımı ve doğrusal olmayan anlatım yapısı üzere yenilikler getirdi. Sinema, gücün yozlaştırıcı tesiri, Amerikan hayalinin karanlık yüzü ve materyalizm eleştirisi üzere temalarıyla günümüzde de yankı buluyor.

Baba (The Godfather)

Francis Ford Coppola’nın 1972 üretimi başyapıtı The Godfather, Mario Puzo’nun birebir isimli romanından uyarlandı. Sinema, 1940’ların New York’unda güçlü bir mafya ailesi olan Corleone ailesini ve bilhassa Don Vito Corleone’nin (Marlon Brando) en küçük oğlu Michael’ın (Al Pacino) dönüşümünü anlatıyor.

Hikâye, Vito Corleone’nin kızının düğünü sırasında başlıyor. İşlerin içine girmek istemeyen savaş gazisi Michael, ailesinin başına gelen felaketler sonucu yavaş yavaş aile işinin derinliklerine çekiliyor. Babasına yapılan suikast teşebbüsünden sonra intikam almak için harekete geçiyor ve giderek babasının yerini alacak acımasız bir mafya lideri haline geliyor.

Baba, sadece bir kabahat sineması değil, tıpkı vakitte Amerika’daki İtalyan göçmenlerin hayatına, aile bağlarına ve Amerikan hayalinin karanlık yüzüne ışık tutan bir aile destanı. Sinema, kusursuz oyunculukları, atmosferi, müziği ve unutulmaz diyaloglarıyla sinema tarihinin en kıymetli üretimlerinden biri olarak kabul ediliyor.

Schindler’in Listesi (Schindler’s List)

Steven Spielberg’in 1993 imali bu kara beyaz sineması, II. Dünya Savaşı sırasında Polonyalı iş adamı Oskar Schindler’in kıssasını anlatıyor. Başlangıçta para kazanmak için Nazilerle iş birliği yapan Schindler (Liam Neeson), vakitle şahit olduğu vahşetten etkilenerek yüzlerce Yahudi’yi mevtten kurtarmaya karar veriyor.

Film, Nazi işgali altındaki Krakow’da başlıyor. Schindler, ucuz Yahudi emekçi çalıştırarak bir emaye fabrikası açıyor ve başlangıçta yalnızca kâr maksadı güdüyor. Fakat Plaszow toplama kampının acımasız kumandanı Amon Göth’ün (Ralph Fiennes) idaresindeki vahşeti gördükçe, çalışanlarını korumak için elinden geleni yapmaya başlıyor. Fabrikasında çalıştırdığı Musevileri “askerî açıdan önemli” göstererek, onları toplama kamplarına gönderilmekten kurtarıyor.

Schindler’in Listesi, insanlık tarihinin en karanlık devirlerinden birini çarpıcı manzaralarla perdeye taşırken, insan ruhunun karanlık ve aydınlık taraflarını de sorguluyor. Bilhassa kırmızı paltolu küçük kız sahnesinin de içinde bulunduğu birtakım sahneler, sinema tarihinin en etkileyici anları ortasında yer alıyor.

Esaretin Bedeli (The Shawshank Redemption)

Frank Darabont’un 1994 imali sineması, Stephen King’in bir hikayesinden uyarlandı. Kıssa, 1940’larda karısını ve sevgilisini öldürmekle suçlanan lakin günahsız olduğunu sav eden bankacı Andy Dufresne’in (Tim Robbins) Shawshank Hapishanesi’ndeki 19 yıllık serüvenini anlatıyor.

Andy, hapishane ömrüne ahenk sağlamakta zorlanırken, vakitle Red (Morgan Freeman) isimli bir mahkûmla dostluk kuruyor. Bankacılık maharetlerini kullanan Andy, hem gardiyanların hem de hapishane müdürünün mali işlerini yürütmeye başlıyor ve kütüphaneyi geliştirerek öbür mahkûmlara yardım ediyor. Lakin asıl emeli, özgürlüğüne kavuşmak için sabırla bir plan yapmak.

Esaretin Bedeli, başlangıçta gişede başarılı olamasa da, vakitle kült bir sinemaya dönüştü ve IMDB’nin en yüksek puanlı sineması oldu. Sinema, umut, dostluk, sabır ve insan ruhunun dayanıklılığı temalarını işliyor. “Umut güzel bir şeydir, tahminen de en düzgünü, güzel şeyler asla ölmez” repliği, sinemanın özeti niteliğinde.

Pulp Fiction

Quentin Tarantino’nun 1994 üretimi kült sineması, birbirine bağlanan üç farklı hata öyküsünü alışılmadık bir kronolojik tertipte anlatıyor. Los Angeles’ta geçen öykülerde mafya tetikçileri, boksörler, gangsterler ve soyguncular yer alıyor. Sinema, iki tetikçi olan Jules Winnfield (Samuel L. Jackson) ve Vincent Vega’nın (John Travolta) işverenleri Marsellus Wallace için bir çanta geri alma vazifesiyle başlıyor. Başka kıssalarda, Wallace’ın boksör Butch Coolidge’e (Bruce Willis) çabayı kaybetmesi için rüşvet vermesi ve Vincent’ın Wallace’ın karısı Mia (Uma Thurman) ile geçirdiği tehlikeli akşam anlatılıyor.

Pulp Fiction, doğrusal olmayan anlatımı, çarpıcı diyalogları, tanınan kültür referansları ve şiddetin stilize kullanımıyla sinema lisanına yenilikler getirdi. Sinema, cürüm, kefaret, baht ve ahlaki görecelik temalarını işlerken, 1970’ler pop kültürüne de sık sık göndermeler yapıyor. Cannes Sinema Festivali’nde Altın Palmiye kazanan sinema, bağımsız sinemanın en büyük ticari başarılarından biri oldu.

Kuzuların Sessizliği (The Silence of the Lambs)

Jonathan Demme’in 1991 üretimi bu ruhsal tansiyon sineması, FBI stajyeri Clarice Starling’in (Jodie Foster) seri katil Buffalo Bill’i yakalamak için ünlü yamyam psikiyatrist Dr. Hannibal Lecter (Anthony Hopkins) ile çalışmasını mevzu alıyor. Genç bayanları kaçırıp derilerini yüzen bir katil olan Buffalo Bill’i yakalamak için Clarice, akıl hastanesinde tutulan ve katil profili çıkarmakta uzman olan Dr. Lecter’dan yardım istiyor. Lecter, yardım etmeyi kabul eder lakin karşılığında Clarice’in ferdî travmalarını ve dehşetlerini paylaşmasını ister. İkili ortasında karmaşık bir alaka gelişirken, Clarice vakitle Buffalo Bill’e yaklaşıyor.

Film, eksiksiz oyunculukları ve tansiyon dolu atmosferiyle öne çıkıyor. Bilhassa Hopkins’in canlandırdığı Lecter karakteri, sinema tarihinin en unutulmaz makus adamlarından biri olarak kabul ediliyor. En Uygun Sinema, En Âlâ Direktör, En Düzgün Bayan Oyuncu, En Yeterli Erkek Oyuncu ve En Düzgün Uyarlama Senaryo kollarında Oscar kazanarak, bu beş değerli kolda Oscar kazanan üçüncü sinema oldu.

Forrest Gump

Robert Zemeckis’in 1994 imali sineması, sonlu zekaya sahip fakat güzel kalpli Forrest Gump’ın (Tom Hanks) fevkalâde hayat kıssasını anlatıyor. Sinema, Forrest’ın Alabama’daki çocukluğundan başlayarak, Amerika’nın yakın tarihindeki değerli olaylara tanıklık ettiği ve bunlara beklenmedik hallerde dahil olduğu bir seyahati husus alıyor. Forrest, fizikî manileri aşarak yeterli bir koşucu oluyor, Vietnam Savaşı’na katılıyor, ping pong şampiyonu oluyor, karides teknesi işletiyor ve daha birçok macera yaşıyor. Tüm bu süreçte, çocukluk aşkı Jenny ile olan münasebeti, hayatının odak noktası olmaya devam ediyor.

Film, Amerika’nın 1950’lerden 1980’lere kadar olan periyodunu bir bireyin gözünden anlatırken, sevgi, dostluk, baht ve mukadderat temalarını işliyor. Özel efektlerin yaratıcı kullanımıyla Forrest’ı tarihi olaylara dahil eden sinema, “Hayat bir çikolata kutusuna benzeri, ne çıkacağını asla bilemezsin” üzere unutulmaz repliklerle de biliniyor.

Yüzüklerin Efendisi: Hükümdarın Dönüşü (The Lord of the Rings: The Return of the King)

Peter Jackson’ın Tolkien’in epik fantastik romanından uyarladığı üçlemenin son sineması olan bu üretim, 2003 yılında vizyona girdi. Sinema, Frodo ve Sam’in tehlikeli Mordor seyahatinin sonuna yaklaşırken, Aragorn’un da Gondor tahtını geri almak için gayretini anlatıyor.Frodo (Elijah Wood) ve Sam (Sean Astin), Tek Yüzük’ü Yazgı Dağı’nda yok etmek için Gollum’un rehberliğinde şiddetli bir seyahat yaparken, Aragorn (Viggo Mortensen), Gandalf (Ian McKellen) ve öteki dostları, Sauron’un ordularına karşı insanlığın son savaşına hazırlanıyor.

Film, dostluk, fedakârlık, cüret ve umut temalarını işliyor.Yüzüklerin Efendisi: Hükümdarın Dönüşü, aday gösterildiği 11 Oscar kategorisinin tamamında ödül kazanarak sinema tarihine geçti. Özel efektleri, müziği, kostümleri ve etkileyici savaş sahneleriyle övgü toplayan sinema, fantastik tıbbın sinema tarihindeki en başarılı örneklerinden biri olarak kabul ediliyor.

Matrix (The Matrix)

Wachowski kardeşlerin 1999 üretimi bilim kurgu sineması, gerçekliğin sorgulandığı, ideoloji ve aksiyonu harmanlayan bir distopya sunuyor. Öykü, sıradan bir yazılım programcısı olan Thomas Anderson’ın (Keanu Reeves), Neo kod ismiyle gerçek dünyanın aslında makineler tarafından yaratılan bir simülasyon olduğunu keşfetmesini anlatıyor.

Neo, Morpheus (Laurence Fishburne) ve Trinity (Carrie-Anne Moss) üzere hackerlar tarafından gerçek dünyaya uyandırılıyor ve insanlığın makinelere karşı verdiği savaşta kıymetli bir rol üstleniyor. Sinema boyunca Neo, Matrix içindeki yeteneklerini geliştiriyor ve “Seçilmiş Kişi” olarak insanlığı kurtarma misyonunu üstleniyor.

Matrix, görsel efektleri, “bullet time” üzere yenilikçi teknikleri ve derin felsefi temaları ile sinema dünyasında çığır açtı. Sinema, gerçeklik, özgür irade, determinizm ve teknolojinin insanlık üzerindeki tesiri üzere hususları ele alırken, tanınan kültürü de derinden etkiledi.

Psycho

Alfred Hitchcock’un 1960 imali tansiyon sineması, sinema tarihinin en çok taklit edilen ve en tesirli dehşet sinemalarından biri. Öykü, işvereninden 40.000 dolar çalarak kaçan sekreter Marion Crane’in (Janet Leigh), ıssız bir yolda Bates Motel’e sığınması ve motel sahibi Norman Bates (Anthony Perkins) ile tanışmasıyla başlıyor.

Marion, duş alırken vahşice öldürülüyor ve sinema, Marion’un kız kardeşi Lila ve sevgilisi Sam’in onun izini sürmesiyle devam ediyor. Araştırma derinleştikçe, Norman Bates’in karanlık sırları da ortaya çıkıyor. Hitchcock’un tahminen de en tanınmış sineması olan Psycho, tansiyon ve dehşet cinslerine yeni bir boyut getirdi. Bilhassa duş sahnesi, sinema tarihinin en ikonik anlarından biri olarak kabul ediliyor. Sinema, müziği, kurgusu ve atmosferiyle izleyiciyi derinden etkilerken, insan psikolojisinin karanlık taraflarını de ustalıkla işliyor.

Ucuz Roman (Cheap Novel)

Japon direktör Akira Kurosawa’nın 1950 üretimi bu sinemasında, bir cinayetin dört farklı kişinin bakış açısından anlatıldığı karmaşık bir kıssa sunuluyor. Bir samuray ve karısı, ormanın derinliklerinde seyahat ederken haydut Tajomaru tarafından atağa uğruyor. Olay sonunda samuray ölüyor, lakin vefatının nasıl gerçekleştiği dört farklı şahidin anlatımına nazaran değişiyor.

Haydut Tajomaru, samurayın karısı, ölmüş samurayın ruhu ve bir oduncu, olayları kendi bakış açılarından anlatıyor ve her birinin versiyonu başkalarından farklı. Sinema, gerçeğin nispi tabiatını ve insanların kendi çıkarları doğrultusunda gerçeği nasıl çarpıttığını sorguluyor.

Rashomon, anlatım yapısı ve sinematografisiyle dünya sinemasını derinden etkiledi ve Batı’da Japon sinemasının tanınmasında büyük rol oynadı. Sinema, “Rashomon etkisi” olarak bilinen, tıpkı olayın farklı bireyler tarafından farklı hallerde algılanması ve anlatılması kavramının da popülerleşmesini sağladı.

2001: Uzay Macerası (2001: A Space Odyssey)

Stanley Kubrick’in 1968 imali bilim kurgu başyapıtı, insanlığın evrimi, teknoloji ve yapay zekâ üzere temaları işleyen felsefi bir seyahat sunuyor. Sinema, tarih öncesi devirden geleceğe uzanan dört kısımdan oluşuyor: “İnsanlığın Şafağı”, “TMA-1”, “Jüpiter Görevi” ve “Jüpiter ve Sonsuzluk Ötesi”.

Hikâye, insanın evrimindeki birinci adımları gösteren ilkel beşerlerle başlıyor ve daha sonra 21. yüzyıla atlayarak, Ay’da bulunan gizemli bir monolitin keşfini anlatıyor. Akabinde, beş astronot ve yapay zekâ bilgisayarı HAL 9000’in yer aldığı Jüpiter vazifesine odaklanıyor. Seyahat sırasında HAL, arızalanmaya başlıyor ve mürettebatı tehlikeye atıyor.

2001: Uzay Macerası, özel efektleri, müziği ve sıra dışı anlatım stiliyle sinema tarihinde çığır açtı. Kubrick’in minimal diyalog ve yavaş tempo kullanımı, derin niyetlere dalma fırsatı veriyor. Sinema, insan zekâsının sonlarını ve cihandaki yerimizi sorgularken, görsel şöleniyle de izleyiciyi büyülüyor.

Sinema Cenneti (Cinema Paradiso)

Giuseppe Tornatore’nin 1988 üretimi İtalyan sineması, sinemaya duyulan aşkı ve nostaljiyi bahis alan duygusal bir kıssa anlatıyor. Sinema, başarılı bir film yönetmeni olan Salvatore’nin, çocukluk aşkı olan sinema salonunun operatörü Alfredo’nun mevt haberini almasıyla başlıyor ve Salvatore’nin geçmişine dönerek çocukluğunu ve gençliğini hatırlamasıyla devam ediyor.

İkinci Dünya Savaşı sonrası Sicilya’nın küçük bir kasabasında geçen kıssada, küçük Salvatore (Toto), köyün tek cümbüş kaynağı olan Cinema Paradiso’ya hayran oluyor ve projeksiyon odacısı Alfredo ile dostluk kuruyor. Alfredo, Toto’ya sinema sevgisini aşılıyor ve ona hayatla ilgili kıymetli dersler veriyor.

Film, sinema sevgisi, birinci aşk, dostluk ve geçmişle yüzleşme temalarını işlerken, İtalya’nın savaş sonrası periyodunun toplumsal ve kültürel değişimlerini de yansıtıyor. Bilhassa sinemanın final sahnesi, sinema tarihinin en dokunaklı anlarından biri olarak kabul ediliyor.

Vertigo

Alfred Hitchcock’un 1958 imali bu tansiyon sineması, emekli polis dedektifi John “Scottie” Ferguson’ın (James Stewart) yükseklik korkusu nedeniyle işini bırakmasını ve eski bir arkadaşının karısı Madeleine Elster’i (Kim Novak) takip etme vazifesini üstlenmesini husus alıyor.

Scottie, Madeleine’in davranışlarını gözlemlerken, bayanın intihar etmiş büyükannesinin hayaletiyle bağlantı kurduğuna inanmaya başlıyor. Vakitle Madeleine’e âşık olan Scottie, bayanın bir kilise kulesinden atlayarak intihar etmesini yükseklik korkusu nedeniyle engelleyemiyor.

Madeleine’in vefatından sonra suçluluk hissiyle boğuşan Scottie, bir gün sokakta Madeleine’e benzeyen Judy isimli bir bayanla karşılaşıyor ve takıntılı bir halde onu Madeleine’e benzetmeye çalışıyor. Vertigo, kimlik, takıntı, aşk ve yanılsama temalarını işliyor. Hitchcock’un en ferdî sineması olarak kabul edilen üretim, vakitle eleştirmenlerin beğenisini kazanarak günümüzde en yeterli sinemalar listelerinin vazgeçilmezi haline geldi.

Yedi Samuray (Seven Samurai)

Akira Kurosawa’nın 1954 üretimi bu epik samuray sineması, 16. yüzyıl Japonya’sında eşkıyaların daima baskınına uğrayan bir köyün, kendilerini korumak için yedi samuray kiralamasını bahis alıyor. Umutsuz köylüler, hasat vakti tekrar gelecek olan eşkıyalara karşı korunmak için kasabaya gidip samuray aramaya başlıyor.

Kanbei isimli yaşlı ve bilge bir samuray, altı samurayı daha ikna ederek köye geliyor. Samuraylar, köylüleri savaşmak için eğitiyor ve köyün savunmasını planlıyor. Eşkıyalar geldiğinde, köylüler ve samuraylar birlikte şiddetli bir gayrete girişiyor.

Yedi Samuray, aksiyon sahneleri, karakter gelişimi ve öykü anlatımıyla dünya sinemasını derinden etkiledi. Sinema, sırf samuray sinemalarını değil, western cinsini de etkiledi ve “The Magnificent Seven” üzere sinemalara ilham kaynağı oldu. Kurosawa’nın bu başyapıtı, cüret, fedakârlık ve toplumsal sınıf farkları üzere üniversal temaları işliyor.