Memurların Ticari Faaliyet Yasağı, Yasağa Muhalif Faaliyetin Disiplin Ve Vergi Cezaları Boyutu

Bilindiği üzere 657 sayılı Devlet Memurları Kanununun “Ticaret ve başka çıkar getirici faaliyetlerde bulunma yasağı” başlıklı 28’inci unsurunda “Memurlar Türk Ticaret Kanununa nazaran (Tacir) yahut (Esnaf) sayılmalarını gerektirecek bir faaliyette bulunamaz, ticaret ve sanayi kuruluşlarında misyon alamaz, ticari mümessil yahut ticari vekil yahut kollektif şirketlerde ortak yahut komandit şirkette komandite ortak olamazlar. (Görevli oldukları kurumların iştiraklerinde kurumlarını temsilen alacakları vazifeler hariç).

Memurlar, mesleksel faaliyette yahut özgür meslek icrasında bulunmak üzere ofis, ofis, muayenehane ve gibisi yerler açamaz; gerçek şahıslara, özel hukuk hükmî kişilerine veya kamu kurumu niteliğindeki meslek kuruluşlarına ilişkin rastgele bir iş yerinde yahut vakıf yükseköğretim kurumlarında çalışamaz.

Memurların üyesi oldukları yapı, kalkınma ve tüketim kooperatifleri, kamu kurumu niteliğindeki meslek kuruluşları ve kanunla yahut Cumhurbaşkanlığı kararnamesiyle kurulmuş yardım sandıklarının idare, kontrol ve disiplin konseyleri üyelikleri ile özel kanunlarda belirtilen misyonlar bu yasaklamanın dışındadır.

Eşleri, reşit olmayan yahut mahcur olan çocukları, yasaklanan faaliyetlerde bulunan memurlar bu durumu 15 gün içinde bağlı oldukları kuruma bildirmekle yükümlüdürler”
kararına yer verilmiştir.

Aynı Kanunun 125’inci unsurunun D/h bendinde, “Ticaret yapmak yahut Devlet memurlarına yasaklanan öbür çıkar getirici faaliyetlerde bulunmak” kademe ilerlemesinin durdurulması cezasını gerektirecek fiil ve haller ortasında sayılmıştır.

6102 sayılı Türk Ticaret Kanununun 12’nci hususunda yer alan kararlar çerçevesinde, bir ticari işletmeyi, kısmen de olsa, kendi ismine işleten bireye tacir denir. Bir ticari işletmeyi kurup açtığını, sirküler, gazete, radyo, televizyon ve öbür ilan araçlarıyla halka bildirmiş yahut işletmesini ticaret siciline tescil ettirerek durumu ilan etmiş olan kimse, fiilen işletmeye başlamamış olsa bile tacir sayılır. Bir ticari işletme açmış üzere, ister kendi ismine, ister ismi bir şirket yahut her ne suretle olursa olsun hukuken var sayılmayan başka bir şirket ismine ortak sıfatıyla süreçlerde bulunan kimse, iyiniyetli üçüncü şahıslara karşı tacir üzere sorumlu olur.

Esnaf tarifi ise 15’nci hususunda ister gezici olsun ister bir dükkanda yahut bir sokağın muhakkak yerlerinde sabit bulunsun, ekonomik faaliyeti sermayesinden fazla vücudu çalışmasına dayanan ve geliri muhakkak hududu aşmayan ve sanat yahut ticaretle uğraşan kişi olarak tanımlanmıştır.

Öte yandan memurların yasak olmasına karşın ticari faaliyette bulunmalarının başka bir sonucu, vergi müeyyideleri olarak belirginleşmektedir.

213 sayılı vergi adap Kanununun “Vergi Ehliyeti” başlıklı 9 uncu unsurunda;

“Mükellefiyet ve vergi sorumluluğu için yasal ehliyet kural değildir. Vergiyi doğuran olayın kanunlarla yasak edilmiş bulunması mükellefiyeti ve vergi sorumluluğunu kaldırmaz.” kararı,

Vergi ziyaı cezası başlıklı 344 üncü hususunda,

“341 inci hususta yazılı hallerde vergi ziyaına sebebiyet verildiği takdirde, mükellef yahut sorumlu hakkında ziyaa uğratılan verginin bir katı fiyatında vergi ziyaı cezası kesilir. Vergi ziyaına 359 uncu unsurda yazılı fiillerle sebebiyet verilmesi halinde bu ceza üç kat, bu fiillere iştirak edenlere ise bir kat olarak uygulanır. Vergi incelemesine başlanılmasından yahut takdir komitesine sevk edilmesinden sonra verilenler hariç olmak üzere, yasal mühleti geçtikten sonra verilen vergi beyannameleri için bu unsur uyarınca kesilecek ceza yüzde elli oranında uygulanır. (Mülga fıkra: 11/8/1999-4444/14 md.) (Ek fıkra:28/7/2024-7524/9 md.) Vergi kanunlarına nazaran mükellefiyet tesis ettirilmesi gerektiği halde bu zorunluluğa uyulmaksızın vergi dairesinin ıttılaı dışında ticari, zirai yahut mesleksel faaliyette bulunmak suretiyle vergi ziyaına sebebiyet verilmesi durumunda, birinci, ikinci ve üçüncü fıkralara nazaran kesilecek vergi ziyaı cezası yüzde elli artırılarak uygulanır. Birebir vergi tipi ve periyoduna ait daha sonra yapılacak tarhiyatlar nedeniyle kesilecek vergi ziyaı cezalarına da tıpkı artırım kararı tatbik edilir.”

Hükümlerine yer verilmiştir.

Mükelleflerin ticari, zirai yahut mesleksel faaliyetleri ile başka süreçlerini vergi yönetiminin bilgisi dışında bırakmaları vergi kayıp ve kaçağının en değerli nedenlerinden birini oluşturmaktadır.

Mükellefin faaliyetlerini gizlemeleri yahut eksik kayıtlara yansıtmaları sonucu, tahakkuk edecek vergi ölçüsü azalmakta ya da hiç tahakkuk etmemektedir. Bu durumda, mükellef ismine ek yahut resen tarhiyatlarla, eksik/olmayan tahakkuk tamamlanır.
Vergi mükellefiyeti tesis zorunluluğa uyulmaksızın vergi dairesinin bilgisi dışında ticari, zirai yahut mesleksel faaliyette bulunmak suretiyle vergi ziyaına sebebiyet verilmesi durumunda, üstte belirtilen vergi ziyaı cezaları %50 artırılarak uygulanacaktır. Tıpkı vergi tipi ve periyoduna ait daha sonra yapılacak tarhiyatlar nedeniyle kesilecek vergi ziyaı cezalarına da birebir artırım kararı geçerli olacaktır.

Buna nazaran, vergi ziyaına neden olunan durumlarda vergi ziyaı cezası; verginin %50 si oranında kesilecek cezalarda %75 i, 1 katı olarak kesilecek cezalarda 1,5 katı, 3 katı olarak kesilecek cezalarda 4,5 katı temel alınacaktır.

Yukarıda verilen düzenlemeler çerçevesinde, devlet memurlarının 657 sayılı Kanun çerçevesinde yasak olarak tanımlanan ticari faaliyetlerine devam etmeleri sonucunda haklarında idari soruşturma ve disiplin süreçleri yanında vergi açısından da artırımlı vergi cezalarına muhatap olabilecekleri anlaşılmaktadır.

Gelinen noktada, memurların katı ticaret yapma yasaklarının, memuriyet misyon ve yetki alanları dışında, sonlu ve yapılacak yasal düzenlemelerle belirlenen şart ve çerçevede esnetilmesinin yerinde bir adım olabileceği bedellendirilmektedir. Hakikaten farklı meslek alanlarında getirilmiş özel düzenleme ve istisnalara yer verildiğini görmek mümkündür.

Günümüzce ticaret yapma yasağı yerine, muhakkak meslek ve vazifeler için getirilen düzenlemelerde olduğu üzere, yasal olarak çerçevesi çizilecek şartlar içinde, yönetimin bilgisi ve müsaade verdiği alanlarda, memurların ekonomik sorunlarla gayretine katkı manasında ek kazanımlarına imkan tanınması, değerlendirmeye alınmalı ve tartışılabilmelidir.

Kaynak: Memurlar