Memurların Armağan Almaları Yasak mı?

2007/1 sayılı Kamu Görevlileri Etik Kurulu Unsur Kararında ikram; kamu görevlisinin tarafsızlığını, performansını, kararını yahut vazifesini yapmasını etkileyen yahut etkileme ihtimali bulunan, ekonomik kıymeti olan ya da olmayan, direkt ya da dolaylı olarak kabul edilen her türlü eşya ve menfaat olarak tanımlanmıştır.

657 sayılı Kanunun “hediye alma, menfaat sağlama yasağı” başlıklı 29’uncu unsuru aşağıdaki halde düzenlenmiştir.

” Devlet memurlarının direkt doğruya yahut aracı eliyle armağan istemeleri ve vazifeleri sırasında olmasa dahi menfaat sağlama emeli ile armağan kabul etmeleri yahut iş sahiplerinden borç para istemeleri ve almaları yasaktır.

Kamu Görevlileri Etik Kurulu, ikram alma yasağının kapsamını belirlemeye ve en az genel müdür yahut eşiti düzeydeki üst seviye kamu görevlilerince alınan ikramların listesini gerektiğinde her takvim yılı sonunda bu vazifelilerden istemeye yetkilidir.”

Madde ile devlet memurlarının ister misyonları sırasında olsun isterse de misyonları dışında olsun ikram almaları ve menfaat sağlamaları yasak kılınmakla bir arada kanun koyucu tarafından Kamu Görevlileri Etik Kuruluna armağan alma yasağının kapsamını belirleme yetkisi verilmiştir. Burada ince nokta, birincisi memurların armağan istemeleri, ikincisi istememiş olsalar dahi menfaat sağlama emeli ile ikram kabul etmelerinin yasak olduğudur. Öteki bir tabir ile memurların hediye istemeleri ile hediye kabul etmeleri farklıdır. İkram isteminde menfaat sağlama gayesine bakılmaz iken ikram kabulünde menfaat sağlama hedefine bakılmaktadır. Bununla bir arada memurların armağan kabul etmeleri ayrıyeten 657/10 kararında “hediyesini kabul edemez” ibaresi ile de açıkça yasak edilmiştir. Bazen, birtakım memurların ikram istemesi yahut birtakım memurlara armağan teklif edilmesi ve ardından memur tarafından kabul edilmesi 657/10-29 husus kararlarını aşmak suretiyle “rüşvet” kapsamına dahil edilmesi mümkün olabilmektedir. Çoklukla rüşvette ekseriyetle direkt çıkar sağlamak gayesi yatmakta iken armağanda direkt çıkar hedefi dışında çıkar sağlamaya matuf bir ihtimal yatmaktadır. Öbür bir sözle, ikramda her daim çıkar sağlamak kanısı yatmaz.

5237 sayılı Türk Ceza Kanunu’nun “rüşvet” başlığını taşıyan 252’nci unsurunun (1), (2) ve (3) numaralı fıkralarına nazaran; vazifesinin ifasıyla ilgili bir işi yapması yahut yapmaması için, direkt yahut ortacılar vasıtasıyla, bir kamu görevlisine yahut göstereceği bir öteki bireye menfaat sağlayan kişi, dört yıldan oniki yıla kadar mahpus cezası ile cezalandırılır. Misyonunun ifasıyla ilgili bir işi yapması yahut yapmaması için, direkt yahut ortacılar vasıtasıyla, kendisine yahut göstereceği bir öbür şahsa menfaat sağlayan kamu vazifelisi de birinci fıkrada belirtilen ceza ile cezalandırılır. Rüşvet konusunda muahedeye varılması halinde, hata tamamlanmış üzere cezaya hükmolunur.

5237 sayılı Kanunun “görevi berbata kullanma” başlıklı 257’nci hususunun (1) ve (2) numaralı fıkralarına nazaran; kanunda ayrıyeten kabahat olarak tanımlanan haller dışında, misyonunun gereklerine karşıt hareket etmek suretiyle, bireylerin mağduriyetine yahut kamunun ziyanına neden olan ya da bireylere haksız bir menfaat sağlayan kamu vazifelisi, altı aydan iki yıla kadar mahpus cezası ile cezalandırılır. Kanunda ayrıyeten kabahat olarak tanımlanan haller dışında, misyonunun gereklerini yapmakta ihmal yahut gecikme göstererek, şahısların mağduriyetine yahut kamunun ziyanına neden olan ya da şahıslara haksız bir menfaat sağlayan kamu vazifelisi, üç aydan bir yıla kadar mahpus cezası ile cezalandırılır.

3628 sayılı Mal Bildiriminde Bulunulması, Rüşvet ve Yolsuzluklarla Gayret Kanunu’nun “hediye” başlıklı 3’üncü unsuruna nazaran; üstteki hususta sayılan kamu vazifelileri, milletlerarası protokol, mücamele yahut nezaket düsturları uyarınca yahut başka rastgele bir sebeple, yabancı devletlerden, milletlerarası kuruluşlardan, sair milletlerarası hukuk tüzelkişiliklerinden, Türk uyruğunda olmayan rastgele bir özel yahut tüzelkişi yahut kuruluştan; aldıkları tarihteki pahası on aylık net taban fiyat toplamını aşan armağan yahut hibe niteliğindeki eşyayı aldıkları tarihten itibaren bir ay içinde kendi kurumlarına teslim etmek zorundadırlar. Lakin, yabancı devlet adamları ve milletlerarası kuruluş temsilcileri tarafından verilen imzalı hatıra fotoğraflarının çerçeveleri bu husus kararlarına dahil değildir. Armağanların bedellerinin tespiti çıkarılacak yönetmeliğe nazaran Maliye ve Gümrük Bakanlığınca yapılır.

“Görevi ile ilgili olarak her ne biçimde olursa olsun çıkar sağlamak” fiili 657/125-Dc kapsamında kademe ilerlemesinin durdurulması cezasını gerektirir. Burada geçen çıkar sağlamak maddi olabileceği üzere manevi de olabilir. Bu durumda kabahatin teşekkülü için memurun misyonla ilgili olarak her ne formda olursa olsun çıkar sağlamış bulunması gerekmektedir. Burada hareketin hali hiç kıymetli değildir. Değerli olan hareketin misyonla ilgili ve çıkar sağlama hedefi ile yapılmış olması durumudur. Bu bahiste Danıştay Onikinci Dairesinin kararında (K: 2019/3434); çıkar sağlama fiili maddi çıkar dışındaki menfaatleri de kapsadığı ve bu kapsamda verilen kademe ilerlemesinin durdurulması cezasında hukuka karşıtlık görülmemiştir.

5176 sayılı Kamu Görevlileri Etik Kurulu Kurulması ve Kimi Kanunlarda Değişiklik Yapılması Hakkında Kanun gereği yayımlanan Kamu Vazifelileri Etik Davranış Unsurları ile Müracaat Yol ve Asılları Hakkında Yönetmeliğin “hediye alma ve menfaat sağlama yasağı” başlıklı 15’inci hususu aşağıdaki halde düzenlenmiştir.

” Kamu görevlisinin tarafsızlığını, performansını, kararını yahut vazifesini yapmasını etkileyen yahut etkileme ihtimali bulunan, ekonomik bedeli olan ya da olmayan, direkt ya da dolaylı olarak kabul edilen her türlü eşya ve menfaat ikram kapsamındadır.

Kamu vazifelilerinin ikram almaması, kamu görevlisine armağan verilmemesi ve vazife sebebiyle çıkar sağlanmaması temel prensiptir.

Kamu vazifelileri, yürüttükleri vazifeyle ilgili bir iş, hizmet yahut menfaat alakası olan gerçek yahut hukuksal bireylerden kendileri, yakınları yahut üçüncü kişi yahut kuruluşlar için direkt doğruya yahut aracı eliyle rastgele bir ikram alamazlar ve menfaat sağlayamazlar.

Kamu vazifelileri, kamu kaynaklarını kullanarak ikram veremez, resmi gün, merasim ve bayramlar dışında, hiçbir gerçek yahut hükmî şahsa çelenk yahut çiçek gönderemezler; misyon ve hizmetle ilgisi olmayan kutlama, duyuru ve anma ilanları veremezler.

Uluslararası münasebetlerde nezaket ve protokol kuralları yeterince, yabancı kişi ve kuruluşlar tarafından verilen armağanlardan, 3628 sayılı Kanunun 3. unsuru kararları gizli kalmakla birlikte, kelam konusu hususta belirtilen sonun altında kalanlar da beyan edilir.

Aşağıda belirtilenler armağan alma yasağı kapsamı dışındadır:

a) Misyon yapılan kuruma katkı manasına gelen, kurum hizmetlerinin hukuka uygun yürütülmesini etkilemeyecek olan ve kamu hizmetine tahsis edilmek, kurumun demirbaş listesine kaydedilmek ve kamuoyuna açıklanmak şartıyla alınanlar (makam aracı ve aşikâr bir kamu görevlisinin hizmetine tahsis edilmek üzere alınan başka armağanlar hariç) ile kurum ve kuruluşlara yapılan bağışlar,

b) Kitap, mecmua, makale, kaset, takvim, cd yahut buna misal nitelikte olanlar,

c) Halka açık müsabakalarda, kampanyalarda yahut etkinliklerde kazanılan ödül yahut ikramlar,

d) Herkese açık konferans, sempozyum, forum, panel, yemek, resepsiyon yahut buna emsal etkinliklerde verilen hatıra niteliğindeki ikramlar,

e) Tanıtım hedefine yönelik, herkese dağıtılan ve sembolik pahası bulunan reklam ve el sanatları eserleri,

f) Finans kurumlarından piyasa şartlarına nazaran alınan krediler.

Aşağıda belirtilenler ise armağan alma yasağı kapsamındadır:

a) Vazife yapılan kurumla iş, hizmet yahut çıkar alakası içinde bulunanlardan alınan karşılama, veda ve kutlama armağanları, burs, seyahat, fiyatsız konaklama ve armağan çekleri,

b) Taşınır yahut taşınmaz mal yahut hizmet satın alırken, satarken yahut kiralarken piyasa fiyatına nazaran makul olmayan bedeller üzerinden yapılan süreçler,

c) Hizmetten yararlananların vereceği her türlü eşya, giysi, takı yahut besin tipi armağanlar,

d) Misyon yapılan kurumla iş yahut hizmet bağı içinde olanlardan alınan borç ve krediler.

Bu Yönetmelik kapsamına giren en az genel müdür, eşiti ve üstü vazifeliler, bu unsurun 5 inci fıkrası ve 6 ncı fıkranın (a) bendinde sayılan ikramlara ait bir evvelki yılda aldıklarının listesini, rastgele bir ihtar beklemeksizin her yıl Ocak ayı sonuna kadar Şuraya bildirirler.”

Kamu Vazifelileri Etik Mukavelesinde “görevimi, vazifeyle alakası bulunan hiçbir gerçek yahut hukukî bireyden hediye almadan, maddi ve manevi yarar yahut bu nitelikte rastgele bir çıkar sağlamadan, rastgele bir özel menfaat beklentisi içinde olmadan yerine getirmeyi” taahhüt ederim formunda ibare de yer almaktadır.

Kamu Görevlileri Etik Kurulu Kasım 2009 Basım Tarihli Etik Rehberinde aşağıdaki olayları ikram yasağı kapsamında olduğunu değerlendirmiştir.

Selim Beyin kızının matematik öğretmenine kullandırılmak üzere okula dizüstü bilgisayar ikram etmesi, okul müdürünün de bilgisayarı demirbaşa kaydedip Selim Bey’in kızının matematik öğretmenine tahsis etmesi.
Vilayet’e yeni atanan Vali’ye güzel geldiniz ziyaretinde bulunan bir müteahhidin, değerli bir el halısı armağan etmesi.
Yaşlı bir teyzenin, askere giden çocuğuna yardımda bulunan Kaymakam’a, hindi armağan etmesi
Başarılı Çocuklara Yardım Derneği, derneği denetlemekle misyonlu bir kontrol elemanının kızına burs vermesi.
Sınıf annelerinin Öğretmene, Öğretmenler Günü’nde 22 ayar bir bilezik ikram etmeleri.

Sonuç olarak olayın özü şu olmalı ve hayatımızın düsturu yapalım. Kamu misyonunda değil de analarımızın babalarımızın kendilerimizin meskeninde otursaydık bu kamu vazifelerinde bulunmasaydık o ikram yeniden de gelir miydi?

Kaynak: Memurlar