Behçet Necatigil: Türk edebiyatına adanmış 63 yıllık bir hayat

Asıl ismi Mehmet Behçet Gönül olan şair, vaizlik ve müftülük yapan Kastamonulu Mehmet Necati Gönül ile Geyveli Müderris Hafız İbrahim Hakkı Efendi’nin kızı Fatma Bedriye’nin oğlu olarak, 16 Nisan 1916’da İstanbul Fatih’te dünyaya geldi.

Çok taraflı bir karaktere sahip usta şair, şimdi iki yaşındayken annesini bir hastalık sonucu kaybedince, anneannesi Emine Münire Hanım’ın yanına taşındı. Necatigil’in babası bir yıl sonra bir saray memurunun kızı olan Saime Hanım ile evlendi.

Çocukluk yıllarını anneannesinin konutu ile babasının ve üvey annesinin yaşadığı konut ortasında geçiren şair, 1923’te ilkokula başladı.

YETERSİZ BESLENME VE BAKIMSIZLIK NEDENİYLE HASTA OLDU

Behçet Necatigil, ilkokulun birinci 4 yılını Beşiktaş Cevri Usta Mektebinde okudu. Anneannesinin rahatsızlığının akabinde, Singer firmasında müfettiş olarak Kastamonu’ya atanan babasının yanına giden Necatigil, son sınıfı ise Kastamonu Erkek Muallim Tatbikat Mektebinde tamamladı.

Usta şair, ortaokula 1927’de Kastamonu Lisesinde başladı. Yetersiz beslenme ve bakımsızlık nedeniyle başlayan adenit tüberküloz yüzünden tahsiline orta vermek zorunda kalan Necatigil, tedavi için İstanbul’a geri döndü.

Necatigil, ortaokuldayken edebiyata ilgi duymaya başladı. Edebiyat öğretmeni, şair Zeki Ömer Defne’nin yazması konusunda takviye verdiği usta kalem, kendi eliyle yazıp hazırladığı, “Küçük Muharrir” isimli mecmuayı 26 sayı çıkardı.

Aynı yıllarda, Akşam gazetesinin haftalık “Çocuk Dünyası” sayfasına “Küçük Muharrir” imzasıyla şiir, fıkra ve kıssa yazan Necatigil’in bu çalışmaları 1933’e kadar sürdü.

Behçet Necatigil, 1931’de Kabataş Lisesinin ortaokul kısmına, ikinci sınıftan kaydoldu. Birebir okulda lise eğitimi de alan usta kalem, lisenin edebiyat kolundan 1936’da birincilikle mezun oldu.

Aynı yıllarda, Varlık Mecmuası’nda yapıtları okurla buluşan şair, 1936’da İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Türk Lisanı ve Edebiyatı kısmına başladı.

İLK ŞİİR KİTABINI 1945’TE YAYINLADI

Necatigil, 1937’de “Deutscher Akademischer Austauschdienst” kurumunun davetlisi olarak, Berlin Üniversitesinde 4 ay lisan eğitimi aldı.

Üniversite eğitimini 1940’ta birincilikle tamamlayan usta şair, Kars Lisesi ile rahatsızlanması nedeniyle kısa bir müddet Zonguldak Çelikel Lisesinde edebiyat öğretmeni olarak misyon yaptı.

Behçet Necatigil, Zonguldak’ta kaldığı periyotta, şair Rüştü Onur ve Muzaffer Tayyip Uslu ile Ocak gazetesi, Kara Elmas dergisi ve Değirmen mecmuasına yazılar yazdı.

İstanbul Pertevniyal Lisesinde 1943’te 2 ay misyon yapan şair, Ankara Yedek Subay okuluna çağrıldı. Şair, İzmir’de levazım subayı olarak 30 Kasım 1945’te askerlikten tezkeresini aldı.

Necatigil, “Kapalı Çarşı” isimli birinci şiir kitabını 1945’te yayınladı, sonraki yıl da mezun olduğu Kabataş Lisesinde misyona başladı.

Bir yandan Alman Filolojisi eğitimi alan şair, öğretmenlik yaptığı lisede dersleri arttığı için filoloji eğitimini üçüncü sınıftayken 2 sertifika alarak yarım bıraktı.

Şair Necatigil, 1949’da ek ders vermek üzere vazifeye başladığı Sarıyer Ortaokulunda tanıştığı öğretmen Huriye Hanım ile evlendi. Çiftin, kızları Selma 1951’de, Ayşe ise 1957’de dünyaya geldi.

Nüfus kütüğündeki “Gönül” soyadını 1955’te değiştiren şair, resmi olarak Necatigil soyadını aldı.

Behçet Necatigil, 1960’ta atandığı İstanbul Eğitim Enstitüsünden 1972’de emekliye ayrıldı. İstanbul Üniversitesi Gazetecilik ve Halkla Bağlar kısmı öğrencilerine 1979’da kompozisyon dersleri veren şair, bir kaynağa göre, Yıldız Teknik Okulunda da öğretmenlik yaptı.

Türk Dil Kurumu ve Türk-Alman Kültür Derneği üyesi olan Necatigil, 1979’un kasım ayında akciğerlerindeki rahatsızlık nedeniyle Cerrahpaşa Tıp Fakültesi Hastanesine yatırıldı. Kısa bir tedavinin akabinde, 13 Aralık 1979’da vefat eden Necatigil’in cenazesi, Şişli Mescidi’nde kılınan namazın akabinde Zincirlikuyu Mezarlığı’na defnedildi.

Usta edebiyatçının ailesi tarafından, ismini yaşatmak maksadıyla 1980’den itibaren her yıl, “Behçet Necatigil Şiir Ödülü” veriliyor. Beşiktaş Belediyesi de şairin 10 yılı aşkın yaşadığı ve çok sevdiği Camgöz Sokağı’nın ismini Behçet Necatigil Sokağı olarak değiştirdi.

Necatigil’in kütüphanesi ve mecmua koleksiyonu ise eşi tarafından 1987’de Behçet Necatigil Kitaplığı kurulması için Mimar Sinan Hoş Sanatlar Üniversitesi Edebiyat Fakültesine bağışlandı.

EDEBİ HAYATI

Kendini daima geliştirip olgunlaştırmaya çalışan usta şair, ideolojiyle şiiri birleştirerek edebiyata farklı bir soluk getirmeye çalıştı. Şiirlerinde hem Batı hem de Doğu kültürünü bir ortaya getiren Necatigil, Yılmaz Erdoğan’ın yazıp, yönettiği “Kelebeğin Rüyası” isimli sinemaya de bahis oldu.

“Yaşadığını yazmak” unsuruna sadık kalan Necatigil, kendi sanat hayatını şöyle anlatmıştı:

“Aile muhitimde şiirle, edebiyatla uğraşan hiç kimse yoktu. Kendi halime bırakılmıştım. Her şeyi kendim hazırlamam, kendim keşfetmem gerekiyordu. Bende şairlik, çocukluğumun hastalık ve yalnızlıklarına bir taviz olarak tabiatıyla belirdi. 1931 ile1933 ortası Akşam gazetesinin Çocuk Dünyası sahifesinde ‘Küçük Muharrir’ imzasıyla manzum, mensur, kıssa, fıkra, şiir üzere bir sürü yazı neşrettim. Merhum İskender Fahrettin, telif hakkı olarak her yazıma bonbon yahut bir büyük paket çikolata verirdi.

Bu çocukluk heves ve faaliyetleri 1933’te liseye geçmemle birlikte ansızın değişiklik geçirdi. Necip Fazıl’ı ve Yedi Meşale şairlerini keşfettim. 1932 tarihli ‘Onların Şiirleri’ başlığını taşıyan Necip Fazıl’ın, Cevdet Kudret’in, Ziya Osman’ın, Yaşar Nabi’nin, Ömer Bedrettin ve Sabri Esad’ın şiirleriyle dolu olan özel şiir defterim benim tek rehberimdi. Hele birinci gençliğimin ruhuma en yakın şairi Cevdet Kudret’in şiirlerinin üzerimde, 1933’ten itibaren bütün bütün etkisi görüldü.”

Şairin Yüksek Öğretmen Okulundan arkadaşı ve uzun yıllar dost olduğu Cahit Külebi de Necatigil hakkında, “Zayıf yapılıydı. Buna rağmen çok çalışkan bir öğrenciydi. Ne vakit çalıştığı da görünmez, bilinmezdi. Üniversiteyi bitirdiğinde Türkoloji’de, Arap Fars Lisanları kısımlarında, daha sonra da Alman Lisanı ve Edebiyatı kısmında ısrarla asistanlık tekliflerinde bulundular. O hiçbirini kabul etmedi. Şairliğini sürdürmek istiyordu.” tabirlerini kullanmıştı.

BATILI ŞAİR VE MUHARRİRLERİN YAPITLARINI TÜRKÇEYE KAZANDIRDI

İlk şiirlerinde açık ve yalın bir söyleyiş kullanan Necatigil, mısralarında yoğunlukla konut, aile, aşk, hastalık, yalnızlık ve mevt kavramlarını işledi. Şiiri hayat bilgisine dönüştürmeye çalıştığı belirtilen usta edebiyatçının yapıtları, Yenilik, Yeditepe, Türk Lisanı, Yeni Mecmua, Yeni Edebiyat, Cumhuriyet, Milliyet-Sanat üzere mecmua ve gazetelerde yayımlandı.

Necatigil, şiirlerinin yanı sıra Knut Hamsun başta olmak üzere Rainer Marie Rilke, Hermann Hesse, Thomas Mann, Miguel de Unamuno, Stefan Zweig ve Heinrich Heine üzere Batılı şair ve müelliflerin çok sayıda yapıtını Türkçeye kazandırdı.

Edebiyat öğretmenliği deneyimi münasebetiyle okullar için edebi şahsiyetler ve eserlerle ilgili el kitabı şeklinde kelamlık ve antolojiler de hazırlayan Necatigil, “Eski Toprak” isimli kitabıyla 1957 Yeditepe Şiir Armağanı’nı, “Yaz Dönemi” kitabıyla da TDK 1964 Şiir Ödülü’nü aldı.

Necatigil’in vefatından sonra bütün şiirleri, oyunları, yazıları ve konuşmaları Hilmi Yavuz ve Ali Tanyeri tarafından “Bütün Eserleri” ismiyle 1981’de yayına hazırlandı. Kitap “Bütün Yapıtları” başlığıyla 1995’te Yapı Kredi Yayınları’nca yine yayınlanmaya başlandı.

Türkiye’de radyo oyun yazarlığının da öncüsü olan şair, Evliya Çelebi Seyahatnamesi’nden kimi kısımların ve şair Ali Ruhi Bey’in hayatının radyo oyunu olarak yazılmasını sağladı.

Kendi şiir anlayışını “toplumcu realist” diye tanımlayan Necatigil, hiçbir edebi kümeye katılmadı. Hayatı boyunca şiirin ideolojiden uzak tutulması gerektiğini savunan şair, orta halli ve fakir insanların toplumsal ve ekonomik sorunlarıyla kendini özdeşleştirdi.

Behçet Necatigil, bütün şairlerin şiirinde üç temel devir yaşadıklarını söyleyerek, bu devirleri de şöyle sıraladı:

“Sırasıyla ‘gurbet burcu, hasret burcu, hikmet burcu’. Birincisinde şair ne yazdığının ve nasıl yazdığının farkında değildir, taklitler yapar, daha çok aşktan kelam eder, karşısına yeterli yahut berbat örnekler çıkabilir. Bu periyot rastgele ve acemice yürüyüş periyodudur. İkinci periyot özentiden, taklitten ve bocalamadan çıkış devridir. Şair hasret burcunda kendi kendisi olduğu bir periyoda geçmektedir. Hikmet burcunda ise hakikatlerle yüzleşmiş, neyin gerçekleşip neyin gerçekleşemediğini yaşayarak görmüştür. Yapıtlarında nutuk, ideoloji ve hamaset geride kalmıştır.”

63 yıllık ömrünü edebiyata ve bilhassa de şiire adayan usta edebiyatçının yapıtlarından kimileri şunlar:

“Çevre (1951), Konutlar (1953), Eski Toprak (1956), Ortada (1958), Dar Çağ (1960), Yaz Periyodu (1963), Divançe (1965), İki Başına Yürümek (1968), En/Cam (1970), Zebra (1973), Kareler Aklar (1975), Sevgilerde (bütün şiirlerinden seçmeler, 1976), Beyefendiler (1978), Gece Aşevi (1967), Üç Turunçlar (1970), Edebiyatımızda İsimler Sözlüğü (1960), Edebiyatımızda Eserler Sözlüğü (1971).”

Kaynak: Cumhuriyet