Acı dinginlikle örülü bir kıssa

Gabriel García Márquez, Álvaro Mutis’in pek çok romanının başkarakteri olan, gemilerde çalışan, karaya ayak bastığında ise ormanlarda ve tabiatta gezinen, buralardan türettiği kıssaları fırsat bulduğunda anlatan ve hepsini defterlerine kaydeden Maqroll el Gaviero için “hepimiz oluyor; bizim içimizde yaşayan ve bizde beden bulan bir kişiliğe bürünüp ölümsüzleşiyor” demişti.

1986’da Tropik Güncesi’yle başlayan öyküsünde Maqroll, bilinmezin dünyasına yol alıyor, buradan hikayeler yakalıyor, tekdüzeliğe karşı çıkarken boğucu iklimlerde hem ruhunun karardığını hissediyor hem de hüzünleniyor. Denizci ve maceraperest Maqroll, “başımıza gelenlerin birçoklarını unutuyoruz” deyip hatırlamak için günlük tutuyor.

Çoğu insanın “sefil” diye nitelediği bu ömür, Maqroll’a nazaran oldukça manalı; sıradan bir gezgin olarak heyecanlar arıyor, gerek denizde gerek ormanda karşılaştıklarıyla deneyim kazanıyor. Bu anlarda kendisini yerleştirdiği aynanın karşısında, benliğini ve ömrünü sorguluyor.

Yağmurlarla Gelen Ilona, Álvaro Mutis, Tercüman: Pınar Savaş, 116 s., Yedi Yayınları, 2024

Dramatik ve lirik kıssaların anlatıcısı Maqroll, fizik ve metafizik ortasında salınırken sorular ve karşılıkların birbirini izlemesine ihtimam gösteriyor. Geçmişin ve geleceğin, ruhunda pek yükü bulunmayan, temel hedefi şimdiyi zenginleştirmek olan bu maceraperest denizcinin serüvenleri Yağmurlarla Gelen Ilona’yla sürüyor. Mutis, gezgin ve özgür Maqroll’u bu kere umudunu yitirme basamağına gelmiş, çalıştığı gemi Hansa Stern’e el konulmasından sonra kendini Panama City’de bulan, anlamsızlığın sığ sularında boğulmanın eşiğindeki biri olarak çıkarıyor karşımıza. Onu heyecanlandıransa eski dostu ve sevgilisi, tropik yağmurlarla yine hayatına giren Triesteli Ilona Grabowska. Tekrar buluşan ikili, Panama City’den kurtulup yeni bir yaşama adım atma planlarını hayata geçirmek üzereyken beklenmedik durumlarla ve insanın içine işlemiş kötülüklerle karşılaşıyor.

MUTLAK SORUMSUZLUK ŞEHRİNDE

Panama City’ye zar sıkıntı varan Hansa Stern’in mürettebatından Maqroll, evvel limana, akabinde kente ayak bastığında bir belirsizliğe ve ümitsizliğe adım atıyor âdeta. Gemide ve kaptanla yaşadıklarını hatırlıyor; fırtınalı havadan ve dalgalardan yer yer daha sarsıcı olaylara birlikte göğüs geriyor ikili seyahat sırasında. İşler çıkmaza girdiğinde ise Maqroll nasıl davrandığını da anlatıyor: “Talihsizliklerin birbirini felaketle izlediği bu türlü periyotlara aşkın bir metafizik mana yüklemeyi asla düşünmemişimdir. İnsanların şanssızlık ismini verdiği, hareketine ve yönelimine bizim hiçbir katkımız olmadan alın yazımızın karar verdiği bir şeye hiç inanmam. Bence dışsal, bizden uzak, muhakkak bir sistem vardır ve kararlarımızı, hareketlerimizi zıt tesirler lakin bunun dünyayla ve varlıklarıyla ilgimizi etkilemesi kelam konusu değildir. Üzerime bu türlü bir kör talih çöktüğü vakit barlardaki tanışlarımın, o sırada yarenlik ettiğim şahısların, randevuevlerinin bilge ve sakin madamlarının eşliğinin tadını çıkarmaya devam ederim; gezegenin her köşesine dağılmış, birbirimizi anladığımız ve hürmet duyduğum dünyanın çeşitli köşelerindeki hürmet duyduğum arkadaşlarımla Batı’nın büyük hanedanlıkları ve onların açık siyasi niyetlerle ayarlanan ancak sonra asırlarca tüm tarihi değiştiren ölümcül evliliklerle damgalanmış yazgıları hakkında konuşurum.”

Yolculukların sonunda, karaya çıkmalarına beş kala içini kaplayan huzursuzluğun ve kaygının bu sefer daha şiddetlisini hissediyor Maqroll. Zira tekrar denize ne vakit açılacağı ve Panama City’den ne vakit ayrılacağı muhakkak değil. Üstelik arkadaşı Wito’nun vefatıyla enikonu ağırlaşan hava canını biraz daha sıkıyor.

Maqroll’un tekraren geldiği, çok uzun müddet kalmadığı ve “mutlak sorumsuzluk izlenimi uyandırıyor” dediği Panama City’de pek kimseyi tanımaması ve tanıdıklarının da kendisinde iz bırakmaması tedirginliğini artırıyor.

Yıllarca denizlerde ve ormanlarda seyahat eden Maqroll, bu sefer sıkışıp kaldığı Panama City’de mecburî bir keşif harekâtına girişiyor: “Bir geçiş yeriydi burası ve gelip gidenler için iz bırakmayan kentlerin cazibesine sahipti, kendisini tanımlayacak saklı bir ruhu yoktu, gelip geçenin kentlere hayat veren o kendine mahsus rutini yöneten tuhaf kurallara uyması için bir uğraş göstermesi gerekmiyordu.”

Bir yanıyla epey durağan ve atıl, öbür yanıyla kayıt dışı bir finans merkezi olan kentte, en yıkık dökük ve en lüks yerleri gezen Maqroll, çalıntı eşya satacağı bir iş ayarlıyor kendine, böylelikle biraz olsun ayakta kalmasını sağlayacak bir tahlil bulduğu sırada, birdenbire bastıran yağmurlarla birlikte eski aşkı Ilona’ya denk geliyor.

AĞLARINI ÖREN HAYAT

Maqroll, geçip gidilmesi ve asla demir atılmaması gereken Panama City’de Ilona’yla karşılaştığında kaygılanıyor lakin ikili, küllenmiş bir sevdayı tekrar alevlendiriyor. Mutis, bu müsabakayı denizde süratle gelişen bir fırtına misali betimliyor.

Maqroll, geçmişte eski bir dostuyla aşk yaşayan Ilona’yı betimlerken onun Napoli-Triesteli köklerini, kendisinde iz bırakan havasını ve ailesinin kuzey ve doğu Avrupalılığını hatırlıyor. Ortaya giren ve görüşmelerini engelleyen yılları da… Akabinde, bu yıllarda Ilona’nın neler yaşadığını dinliyor.

Yağmurla gelen ve âlâ talih getirdiğine inandığı Ilona’yla müsabakasının kendisini felaketlerden ve Panama City’den kurtaracağını düşünüyor Maqroll. Böylelikle ikili kentten kârla kurtulmak için çeşitli yollar aramaya koyuluyor. Maqroll, bu sürece “radikal bir tahlil ihtiyacı” diyor; yasa dışı olsa da kentin ruhuna uygun, işin içinde geçersiz hosteslerin, otellerde çalışan barmenlerin ve kapı vazifelilerinin, devlet memurlarına ödenecek rüşvetin de bulunduğu bir çözüm…

Söz konusu operasyon, iştahını kabarttığı üzere işler âlâ giderse ucu açık bir mühlet Panama City’de kalma mecburiliği doğuracağı için Maqroll’u endişelendiriyor.

Ilona’nın ve Maqroll’un detaylı ve kentten güçlü olarak ayrılma planı bir yanda, onlar farkında değilken atılan zarlar yani Mutis’in “kader” diye tanım ettiği, ağlarını ören hayat öbür yanda yer alıyor. Daha doğrusu, Ilona’nın ve Maqroll’un başına iş açacak, oyun içinde oyun kurgulayan kişiler…

Mutis, varlığın ve yokluğun, umudun ve ümitsizliğin, sıkışmışlığın ve kaçıp gitme ihtimalinin kıssasını anlatıyor. Romanın iki karakteri, bu sonlarda geziniyor, mutlak yokluğun ve sonun ıstırabını hissediyor. Bilhassa de Maqroll; sekteye uğrayan planlarının akabinde şöyle diyor: “Ölümün yok ettiği, yakınlarımız, hayatımızın ta kendisi olan varlıklar değildir. Vefatın sonsuza dek alıp götürdüğü şey, onların anılarıdır; yok olana kadar bulanıklaşan, solan imgeleridir ve o vakit biz de ölmeye başlarız.”

Mutis’in başarısı, Maqroll’un bu kelamlarının karşılık geldiği noktada ortaya çıkıyor: İnsanın göğsüne bir yumruk üzere inen, ana yola çıkan patikalarla, fırtınayla ve sonrasındaki acı dinginlikle örülü bir hikâye…

Kaynak: Gazete Duvar