Şiddetin menüsü

– Efendim, buyurun. Batı medeniyetinin kendine köken olarak aldığı Helen Mitolojisine güzel geldiniz.
– Güzel bulduk. Şiddetinizin çok meşhur olduğunu duyduk. Bir sefer gelen tekrar geliyormuş. Biz de birer şiddet rica edecektik.
– Olağan efendim. Buyurun oturun. Nasıl olsun şiddetiniz? Ne çeşit şiddet istersiniz yani?
– Ne tıp mü? Biz çeşitleri olduğunu bilmiyorduk. Neler var sanki?
– Efendim siz oturun, ben size birer menü getireyim. Yoksa saymakla bitmeyecek. Başınız karışmasın. Siz menüyü okurken ben de size çeşitleri tanıtırım.

Evet, tekrardan beğenilen geldiniz diyerek menüyü tanıtmaya geçiyorum. ‘Başlangıç’ olarak, her şeyin birincisini, rablerin egemenlik gayretini öneriyorum.

Efendim, efsaneyi bilirsiniz sanıyorum. Kısaca özetlemek gerekirse; başlangıçta Gaia (toprak ana), parthenogenesis (eşeysiz üreme) olarak birçok çocuk doğurur. Sonra bu çocuklardan birisi olan Uranos ile birlikte olur ve bu birliktelikten öncelikle altı erkek ve altı bayan Titan dünyaya gelir. Kronos, bu titanların en sonuncusu ve en kurnazıdır. Uranos ile Gaia birleşmeye devam eder. Tepegözler, Yüzkollular derken, dünya çeşitli tanrısal yaratıklarla dolar. Baba Uranos -kalabalıktan sıkıldıysa demek ki- çocuklarını yeryüzünün en karanlık çukuru Tartaros’a atınca Gaia öfkelenir ve küçük oğlu Kronos’u babasına karşı kışkırtır. Gece vakti; Uranos, Gaia’yı sarmaya gelince, libidonun tepeye vardığı anda, bizim oğlan saklandığı yerden çıkarak, elmas bir orak ile babasının cinsel organını biçer. Toprağa düşen kanlar ve spermler, canavarlar doğururken, denize düşenler ise hoşluk, aşk ve cinselliğin tanrıçası Aphrodite’in doğumuna yol açar. Buyurun efendim, aile içi şiddet, darp, adam yaralama, siyasi şiddet, ne ararsanız var. Hatta fark edeceğiniz üzere, bu öyküye nazaran, cinselliğin kökeni bile şahsen şiddet.

Uranos’un Hadım Edilmesi, Giorgio Vasari, 16. yzyıl, Fresk.

Başlangıç servisimiz daha bitmedi olağan, merak etmeyin eserlerimiz doyurucudur. Siz tamam, yeter(!) deyinceye kadar getirmeye devam ediyoruz.

Bizim baba katili, malum egemenliği ele geçirdi, babasından ne gördüyse o denli yapacak. Kız kardeşlerinden birisi ile evlenip, o da çocuk yapmaya başladı doğal. Bu birleşmeden, anlı ulu üç erkek üç de bayan dünyaya geldi gelmesine fakat Kronos bu çocukları doğar doğmaz yutuyor. Neme lazım? Ya onun babasına yaptığı üzere, çocukları da ona isyan ederse, değil mi? Bu duruma kızan, çocukların annesi Rhea, son doğan oğlu Zeus’un yerine, bir taşı kundaklayıp verdi Kronos’a. Kronos da hop indiriverdi mideye. Kıssanın devamı malum: Yutulmaktan kurtulan oğlan, uzaklarda büyüyüp dönecek, kardeşlerini, amcalarını, teyzelerini -yani evvelki iktidarın kurbanlarını- toplayıp devr-i sabık yaratacak ve böylelikle iktidarı ele geçirecektir. Buyurun efendim; ensest, çocuk istismarı, siyasi şiddet, kan, revan, savaş… Tekmili birden, bu hikayede.

Titanomakhia, Bakır boyama,
Joachim Wtewael, 1600.

– Efendim, müsaade ederseniz ‘ara sıcaklara’ geçelim. Aslında başlangıç menümüzde; insanın yaradılışı olsun, tüm insanları soy soy öldürmek olsun, bir tufan yaratarak hepsini boğmak olsun, daha çok çeşidimiz var ancak birinci kere geliyorsunuz, hepsi size ağır olur. Bence bu kâfi.

– Orta sıcaklarımız da epey güçlü. Başka başlıklar halinde çok seçenek bulabilirsiniz. Bakın mesela birinci başlığımız tecavüzler. Bu başlığın altında; tanrılar-tanrıçalar ortasında, tanrı/tanrıçalar ile beşerler ortasında ve yalnızca beşerler ortasında olmak üzere üç çeşidimiz var. Hepsi de çok doyurucudur efendim, vallahi inanmazsınız, doymak ne demek? Gına getirir.

Mesela, Apollon’un Daphne’ye tecavüz teşebbüsü, hafif bir giriş olarak kötü olmaz. Biliyorsunuz, zavallı kadıncağız tecavüzden kaçmak için ağaca dönüşmüştü. İsterseniz daha ağır bir giriş de yapabiliriz. Size bir Zeus tabağı yaptırabilirim. Tecavüzün her çeşidi var içinde: Gebe bırakıp yuttuğu Metis, yağmur olarak yağıp gebe bıraktığı Danae, boğaya dönüşüp kaçırdığı Europa, kuğu kılığında yanaştığı Leda, gebeyken yanmasına sebep olduğu Semele; üstüne birer Demeter, Leto, biraz da resmi eş Hera. Az az ekliyorum hepsinden. Doğal en üste, oğlanların en hoşu olduğu için kaçırılan ve tüm hayatı boyunca tecavüzcüsüne hizmet etmek zorunda bırakılan Ganymedes koymazsak olmaz. Ya, bu Zeus tabağı çok ağır olur derseniz, karışık yaptırayım. Karışık da seçeneğiniz çok, fazla ağır da sayılmaz. Biraz Hades ile Persephone, biraz Kassandra, biraz Polyksena, biraz da Dionysos ile Aura ekledik mi tamamdır. Haydi afiyet olsun. Üstelik sonuncusunun içinde alkol de var. Malum Dionysos; alışılmış ki evvel sarhoş edecek, sonra tecavüz edecek.

Efendim, bu kadar da olur mu, bunlarda hiç insanlık yok mu demeyin. Ne dedik üstte? Tecavüz o denli ki, gına getirir! Getirdi değil mi?

‘ARA SICAK’: THESEUS TABAĞI

Diğer ‘ara sıcak’ başlığımız kahraman şiddeti. Bu başlık, ‘ana şiddet’ öncesi alınabilecek en hafif menümüz. İçinizden birçok vakit kahramana hak vereceğiniz için hazımsızlık yaratmıyor. Gönül rahatlığıyla tüketebilirsiniz. Birinci olarak Theseus tabağımız var. Bu tabağımız ustalıkla hazırlanmış, tüm şiddetler epey istikrarlı halde düzenlenmiştir. Evvel biraz, kahramanın Atina’ya giderken yolda yaptıklarından koyuyoruz: Mesela, gürzle öldürülen Periphetes, çam ağacına bağlanıp fırlatılan Sinis, kayalıklardan denize fırlatılan Skiron, sıkarak öldürdüğü Kerkyon, yatağa bağlayıp kestiği Polypemon üzere. Sonra biraz akraba cinayeti ekliyoruz: Amcası Pallas ve onun elli oğlundan en az yirmi beşi tabakta yerini kesinlikle alıyor. Sonra üstüne bol soslu Minotauros’u da ekledik mi tamamdır. İsterseniz tıpkı formda itinayla hazırlanmış Herakles tabağı, Perseus tabağı yahut kurnaz Odysseus tabağı da alabilirsiniz. İçlerinde; at adamlar, deniz canavarları, ejderhalar, tepegözler, taşa dönmüş beşerler, akrabalar, hatta kendi kendine yanma bile var. Yok, yok resmen.

Theseus’un kahramanlıkları, Kırmızı Figr Kyliks, M 440-430.

Efendim üçüncü “ara sıcak” başlığımız başkalarına nazaran biraz değerli, zira ‘terbiyeli’ bir eser olduğu için anlık lezzetinin yanında, uzun yıllar geçse bile tesiri devam ediyor. Tanrısal cezalar olarak kategorize ettiğimiz bu eserler de hayli çeşitli. İstemediğiniz kadar alt başlığı var. Bir kümesi, tıpkı tecavüzler üzere listeleniyor; tanrılar/tanrıçalar ortasında, tanrı/tanrıçalar ile beşerler ortasında ve yalnızca beşerler ortasında. Öbür kümenin listesi ise; öfkeyle verilenler, ibret olsun diye verilenler, acizlikten verilenler, hatta yalnızca verilebildiği için verilenler üzere dallanıp budaklanıyor. Tekrar bir öteki küme; sonsuz cezalar, ruhsal cezalar, fizikî cezalar, azap cezaları, başkalaşım geçirtme cezaları üzere yeterlice ayrışıyor. Dediğim üzere, sayamayacağınız kadar çeşidimiz var. Ayrıyeten söylemeliyim, bunları karışık olarak veremiyoruz maalesef. Tatları birbirine karışıyor, bir özelliği kalmıyor.

– Kimilerini tek tek sayıyorum, siz beğendiğinizi seçin. Hepsini sayamam kusura bakmayın. Benim nefesim yetmez, sizin de vaktiniz.

Önce ceza olarak öldürülüp sonra ölüler ülkesinden kaçınca cezası katlanan ve sonsuza dek bir kayayı yokuş üst ittirmek zorunda kalan Sisyphos. Evvel ölümsüzlük iksiri içirilip, sonra bir tekerleğe bağlanıp yakılan, sonsuza dek yanıp dönmek zorunda kalan İksion. Dokunduğu her şey altına dönen, üstelik kulağı da eşek kulağı üzere olan Midas. Dünyanın yükü omuzlarında olan Atlas. Derisi yüzülen Marsyas, ki adamcağızın tek kabahati saz çalmaktı biliyor musunuz?

Sisyphos’un Cezası,Titian, 1548-49,
Prado Mzesi, ispanya.

Efendim sonra, tüm çocukları öldürülünce ağlamaktan taşa dönen Niobe. İşini güzel yaptı diye örümceğe döndürülen Arakhne. Varlık içinde yokluk çeken Tantalos… Ay, sayarken yoruldum vallahi. Kendi ailesindeki sarhoş bayanlar tarafından parçalanan Pentheus. Atina’da, şaraptan çıldırıp komşularını öldüren adamlar, beyazlar giyip kendini asan bayanlar. Gemileri bir asma kütüğüne döndüğü için denize düşüp yunusa dönüşen korsanlar (sizi gidi sizi, çabucak anladınız, bu son birkaç tanesi alkollü üründür).

Durun daha bitmedi. Geyiğe dönüştürülüp kendi köpeklerine parçalatılan Aktaion. Çocuk doğurur doğurmaz bir turna kuşuna dönüştürülen Pigme bayanı. Delikli maşrapaya su doldurmakla ömrü geçen Danaos’un kızları. Hasır ip ören, ipin ucunu eşeği kemirdiği için örgüyü sonsuza dek bitiremeyen Oknos. Zeus’un tecavüzüne uğrayınca -her vakit olduğu üzere tecavüz edenin değil de edilenin cezalandırılması nedeniyle- ineğe dönüştürülen İo ve ayıya dönüştürülen Kallisto. Bu son ikisinden birine sinek musallat edilir ve diyar diyar gezdirilir, başkasına de oğlu tarafından öldürülmek düşer, ne yazık ki.

Kendinden diğerini sevemeyen Narkissos. Yüzünü görenler taşa döndüğü için kimseyle birlikte olamayan Medusa. Ağaç kestiği için sonsuz açlıkla cezalandırılan ve sonunda açlıktan kendi vücudunu yiyip yok olan Erysikhton…

Tükendim vallahi. Artık sayamayacağım zira say say bitmiyor. Neyse, en değerlisini de atlamak olmaz, onu da ekledim mi, bence tamamdır. Veeee olağan ki buranın en tanınan eseri; zincirlere vurulup ciğeri kartallara yedirilen Prometheus. Garibimin ciğeri kendini yenilemese, ölüp kurtulacak lakin ölemiyor bir türlü. Eh, bu eserin, tıpkı vakitte içlerinde en kıymetlisi olduğunu da söylemem lazım.

Ne oldu, seçebildiniz mi? Hah, bir de unutmadan bir ekleme yapayım, Tantalos’u ve Niobe’yi farklı olarak, ‘ana şiddet’ menüsünde de alabiliyorsunuz. Malum, o meşhur lanetli ailenin birer üyesi oldukları için orada da az az varlar.

‘ANA ŞİDDET’ MENÜMÜZ YALNIZCA İKİ SEÇENEKLİ

– Efendim buraya kadar olan kısımdan tercihinizi yaptıysanız, sıra geldi ‘ana şiddete’.

‘Ana şiddet’ menümüz yalnızca iki seçenekli. Lakin merak etmeyin, ikisi de çok güçlü. İçlerinde kesinlikle, şimdiye kadar saydıklarımızın en az birer gibisi bulunuyor. Acısı, ekşisi, dramı dolu; üstelik bol tuzlu gözyaşı da gayreti. Lakin öncelikle uyarayım, bunlar şahsa özel değildir. Masaya ortak olarak getirilir. Sunumu, karışık şiddet yahut şiddet tepsisi olarak da isimlendirebiliriz. Efendim, hiçbirisini tek kişi kaldıramaz, birlikte tüketeceksiniz, o yüzden ne istediğinize birlikte karar verin lütfen.

İlk seçeneğiniz, lanetli aile. Şiddetin her türlüsünü bulabileceğiniz bu eserimiz, devamlı sürprizlerle dolu olduğundan asla varsayım edilemez bir yapıya sahiptir. Şiddetin nereden çıkacağı, kime nasıl uygulanacağı, karşılığında ne olacağı falan daima muamma. Yaşadıkça görüyorsunuz.

Farklı aile seçeneklerimiz olmakla birlikte, işletmemizin meşhur olmasının asıl sebebi olan, Pelopsoğullarını yani nam-ı başka Atreusoğullarını öneririm. Kökleri yüzyıllar öncesine dayanan bu şiddet sarmalını hiç bıkmadan tüketebilirsiniz. Müşterilerimizin birçok buraya, yalnızca bunun için gelir.

Efendim, tepsimizin içindeki şiddeti kabaca tanıtayım. Sypilos (Manisa) hükümdarı Tantalos’u tanır mısınız? Kendisinin bir ayağı yerdeyken, oburu göktedir. Krallık görevinin yanında, birebir vakitte Olympos’ta, ilahların çeşnicibaşısı olarak misyon yapmaktadır. İlahların ortasında takıla takıla, affedersiniz bir yerleri kalkar. Hem dedikoducu hem de kibirli birisi olur. Evvel, o sofrada duyduklarını gelip insanlara anlatır, sonra da başlar böbürlenmeye. O kadar abartır ki kendisi olmasa, tanrıların-tanrıçaların aç kalacağından, ortalarındaki sistemin bozulacağından, işlerin büsbütün karışacağından dem vurup durur. Söylediklerine kendisi de inanınca, işi düzgünce abartır. Vazgeçilmezliğini, ehemmiyetini kanıtlamak için de öz oğlu Pelops’u kesip ilahlara yemek yapar. Saflar, nereden bilecek ki? Önlerine ne koysan yiyorlar.

Şimdi, sahneyi biraz Hollywoodlaştıralım. Şanlı Olympos’un doruklarında, sisler içerisindeki bir sarayın, büyük ve gösterişli ana yemek salonundayız. Tüm ilah ve tanrıçalar orada. Ortada bir etli pilav. Etleri Pelops’tan natürel. Artta kapının orada, Tantalos bıyık altından gülüyor. Lakin unuttuğu bir şey var, masada oturanlar ilah. Birden sahne donuyor. Zeus, her şeyi durduruyor. Esasen ilahların hiçbiri tek lokma yememiştir, değil mi? Zeus, Pelops’u yine yaratıyor ancak o da ne? Oğlanın köprücük kemiği eksik. Artık, aynada kendi hoşluğuna bakmaktan gözü hiçbir şey göremeyen Aphrodite mi, yoksa kızının ıstırabından sofrayı bile göremeyen Demeter mi bilinmez, bir tanesi bir kesim eti kemiğinden sıyırıvermiş işte. Neyse, eksik parçayı da fildişinden yapıp koyduk mu tamamdır. Eskisinden bile daha uygun oldu işte. Pelops, gerisin geri Manisa’ya, babasının yerine tahta oturmaya giderken, budala Tantalos da dosdoğru bizim Yamanlar Dağı’ndaki Karagöl’e gönderilir. Efendim, gölün suyu tatlı mı tatlı, etrafındaki meyve ağaçlarının kolları da meyveden yıkılıyor. Eh, Tantalos zati ilahların sofrasından içki, yemek aşıra aşıra ölümsüzlüğe kavuşmuş. Ne hoş hayat, değil mi? Yahu, bu türlü ceza mı olur demeyin. Zira kral, ne vakit su içmek için eğilse, sular çekilecek; ne vakit bir meyveye elini uzatsa, bir rüzgar gelip kısımları yükseltecek. İşte, size günümüz psikoloji biliminden bir teşhis: Varlık içinde yokluk, yani Tantalos Sendromu. Arkadaş, oğlunu kesip yemek yapmak da ne demek? Al sana, tüm insanlığa aktarılacak bir hastalığın birinci hastası olma onuru. Güle güle kullan.

– Efendim şiddet tepsimizin lezzeti daha başından kendisini aşikâr etti değil mi? Durun durun, daha yeni başlıyoruz.

Oğlan dünyaya döndü, tahta oturdu lakin ne demiş eskiler? Armut tabanına düşer. Biz genetik miras desek de olur. Pelops, Olympia yakınlarındaki Pisa kentinin prensesi Hippodomia’ya gönül verir, onunla evlenmek ister. Fakat, kızın babası Oinomaus, damadı tarafından öldürüleceğini söyleyen bir kehanet almıştır. Bu yüzden, kızına talip olan herkese, kendisi ile vefatına bir otomobil yarışına girme kuralı koşmuştur. Pelops’tan evvelki taliplerin sayısının on sekiz olduğundan ve hükümdarın her öldürdüğü talibin başını, sarayındaki ahşap sütunlara koyduğundan bahsedilir. Pelops kurnaz; krallığın yarısını ve prenses ile birinci gece yatma hakkını, hükümdarın şoförüne teklif eder. Şoför de haliyle seve seve kabul eder. Yarıştan evvel şoför Myrtilos, metal dingilleri balmumundan yapılma sahteleri ile değiştirir. Yarış kızışır, at arabasının şoförü önde, kral artta; tam da Pelops’un otomobiline yetişip, onu kargısıyla öldürmek üzereyken tekerlekler yerinden çıkar ve hükümdarın arabası parçalanır. Atlara tutunan şoför kurtulurken, geride sürüklenen kral ölür. Pelops, yarışın galibi olarak prenses ile evlenir. Şoför Myrtilos’u da uçurumdan aşağı atar. Bizim hain şoför düşerken, kendisinden daha hain olan Pelops’a lanetler saydırır.

TANTALOS VE PELOPS’UN YAPTIKLARI SOYUN KALANINA ÇOK BERBAT DÖNECEK

Evlilikleri boyunca, refahları hiç bozulmayan çift, sürücüyü ve ettiği lanetleri tahminen unutmuştur herhalde. Lakin çiftimizin ne on dört çocuğunun ne de bu çocuklardan olan torunlarının unutabildiğini sanmıyorum. Tantalos ve Pelops’un, yani iki kuşak berbat karakterin bu yaptıkları, onların vefatının akabinde, soyun geri kalanına çok berbat formda dönecektir.

Efendim, olayları biraz süratlice ileri sarayım. Pelops’un ikiz oğulları Atreus ve Thyestes, Olympia tahtını ele geçirmek için üvey kardeşlerini öldürür. Babaları da olaya karıştığını düşündüğü anneleri Hippodamia ile birlikte onları sürgüne, Mykenai kentine gönderir. Anne orada kendini asar. İki kardeş krallığı ele geçirir. Thyestes kral olur. Ortalarında taht arbedesi başlar. Atreus krallığı ele geçirir. Thyestes kardeşinin karısını ayartır. Atreus kardeşinin çocuklarını öldürür ve onlardan yemek yapıp kardeşine yedirir. Sonra Thyestes, ölen oğlunun eşi ile birlikte olur. Ondan Aegisthos isminde bir erkek çocuk yapar. Bu çocuk gidip amcası Atreus’u öldürür. Off! Ne aile lakin.

Durun daha bitmedi. Bu ortada Atreus’un sadakatsiz karısı ile olan birlikteliğinden üç çocuk doğar. Bunlardan ikisi, meşhur Agamemnon ve Menelaos’tur. Kendileri ile bir sonraki ‘ana şiddet’ eserimizde, Troya Savaşı’nda, bir kere daha görüşeceğiz. Fakat şimdilik laneti sürdürmeye devam edelim.

Menelaos hoşlar hoşu Helena ile Agamemnon da onun kız kardeşi Kyltamnestra ile evlenir. Helena Menelaos’u kendisi seçmiştir fakat kız kardeşi Agamemnon ile zorla evlendirilmiştir. Hatta Agamemnon hem Kyltamnestra’nın birinci kocasını hem de ondan doğan bebeği öldürmüş, sonra zorla ona sahip olmuştur. Aile coştu bir kez, durmak bilmiyor.

Efendim sonrası malum. Helena kaçırılacak, Agamemnon ve Menelaos ordu toplayacak, ver elini Troya savaşı. Fakat durun, orada öbür bir şeyler daha oluyor…

Yine bir sinema sahnesi canlandıralım. Aulis limanında tüm gemiler toplanmış. Herkes savaş naraları atıyor lakin rüzgar öylesine makûs ki tek bir gemi bile burnunu limandan dışarıya çıkaramıyor. Kahinler, Agamemnon’un Artemis’in kutsal koruluğunda bir geyik avladığı için tanrıçayı kızdırdığını söyler. Agamemnon, karısına ve kızına haber gönderir. Kızıma talip var, hem de o talip, en büyük savaşçı Akhilleus, çabucak buraya gelin ki düğün hazırlıklarına başlayalım, der. Anne ve kız, sevinçle Aulis kentinin yolunu fiyatlar. Lakin orada, İphigeneia’yı bekleyen bir düğün değil, ölümdür. Büyük sunakta boynuna bıçak dayanan İphigeneia, art planda haykırarak ağlayan annesi ve üstten elinde bir geyik ile süzülen Tanrıça Artemis. Artemis, genç bayanın ölmesine müsaade vermeyecek, onu alıp yerine kurban edilmek üzere bir geyik bırakacaktır. Arkadaş, tamam bu sefer tanrıçanın inayeti ile kurtuldun ancak öz kızını, yalnızca bir savaş gecikmesin diye kesmeye çalışmak nedir?

igeneia’nın kurban edilmesi,
Franois Perrier,
17. yüzyıl.

Troya Savaşı kısmını, öykümüzün bütünlüğü açısından şimdilik atlayalım, evvel gidelim savaşın sonuna, meskene dönüş maceralarına bakalım ki ailenin laneti devam etsin.

HİÇ AKILLISI YOK BU AİLENİN!

Kyltamnestra, hem birinci kocası ve bebeğini öldürüp ona zorla sahip olduğu hem de kendi öz kızlarını kesmeye çalıştığı için kocası Agamemnon’dan nefret ediyor. 10 yıl süren savaş sırasında kendisine bir sevgili buluyor. Hatta kocası savaştan hiç dönmeyecekmiş üzere, sarayda, çocuklarının ve tüm ahalinin gözü önünde bu sevgilisiyle yaşıyor. Kim bu sevgili? Varsayım edene 10 puan. Sürpriiiz! Bir evvelki jenerasyonda, Atreus’u yani Agamemnon’un babasını öldüren kuzen Aegisthos. Hiç akıllısı yok bu ailenin!

Tüm bunların üstüne, Agamemnon savaştan dönerken, kendisine cariye-köle olarak, Troya prensesi Kassandra’yı da yanında getirmesin mi? Artık olaylar varabileceği son noktaya varmıştır. Hükümdarın dönüşünün onuruna yapılan büyük ziyafet öncesi, kraliçe kocasına bir banyo hazırlar, çıkışta ona baş deliği olmayan bir bornoz verir. Kral, başı karışmış bir vaziyette bornozu giymeye çabalarken, Kyltamnestra onu tekraren bıçaklayarak öldürür. Eh, ne demişler? Yok yok, ne ekersen, onu biçersin demeyeceğim. Şiddet lakin şiddeti doğurur diyeceğim.

Ben bir yerde durmak istiyorum lakin bu lanetli sülale durmuyor. Kyltamnestra ile Agamemnon’un küçük oğlu Orestes, annesi babasını öldürdüğünde hayli küçüktü. Sürgüne gönderildi ya da ailenin başka fertleri tarafından korunmak hedefiyle uzaklaştırıldı. Ne dedik az evvel? Şiddet, şiddeti doğuruyor. O çocuk büyüyünce ne yapacak? Olağan ki hem tahtını geri almak hem de babasının intikamını almak için annesini ve onun sevgilisini öldürecek.

Efendim, hikayemizden burada tekrar bir aksi köşe gelmesin mi? Artık rabler mı, mitleri yazanlar mı yoksa bu destanları yaratan kamuoyu mu bilinmez; birileri bu lanetten sıkılmış olmalı ki olaylar, o denli keskin bir bıçakla kesilmiş üzere değil de ağır ağır, ritim düşürerek, yavaşça son bulacak.

Orestes ve Erynsler, William Adolphe
Bouguereau, 1862

Orestes kararsız, babasının intikamını almakla annesini bağışlamak ortasında kalmıştı. Babasının katillerini öldürmek, bir oğulun misyonuydu, öteki her şeyden evvel gelen bir misyon. Lakin annesini öldüren bir oğul da hem ilahlar hem de beşerler için iğrenç bir mahluk olarak görülürdü. Kararsız genç, ne yapacağını danışmak için gidip Apollon’a dua eder. İlah da ona, annesini öldürmesini tavsiye eder. Meskeninin üzerindeki laneti çözmek için babasının intikamını alması, lakin anne katili olmak dahil, tüm bunların bedelini de kendi yıkımıyla ödemesi gerekmektedir. Orestes, sarfiyat annesini ve onun sevgilisini öldürür. Öç perileri Erynsler onu çıldırtır yani Türkçesini söylemek gerekirse, anne katili olmak ağır gelir. Gencin vicdanı, susmak bilmez. Büyük bir suçluluk hissiyle, gezer durur. Tapınaklar ortasında mekik dokurken ortadan ne kadar vakit geçer bilinmez. Uzun yıllar sonra Orestes, daima dua ettiği Apollon’un yanında, bir sefer gidip Tanrıça Athena’ya da yalvarır. Bu sahiden çok gerçek bir karar olur. Çünkü Pelops’un soyundan gelen hiç kimse, daha evvel böylesine asil bir aksiyonda bulunmamıştır. Bu olaydan sonra ne o ne de soyundan gelen hiç kimse, geçmişin karşı konulamaz gücü tarafından bir daha asla berbatlığa sürüklenmeyecektir. Böylelikle Orestes, Atreus Konutu’nun lanetini sona erdirmiş olur. İstiklal marşı, kapanış.

Efendim gördüğünüz üzere birinci ‘ana şiddet’ eserimizde yok yok. Taciz, tecavüz gırla. Aklına esen çocuklarından yemek yapıyor. Kardeşini öldürmeyene, eşini aldatmayana, iktidar için şiddete başvurmayana, insan muamelesi bile yapılmıyor. Ensesti olsun, insan kurbanı olsun, bebek öldürmek olsun, her türlü şiddetin tepesi burası; maşallah şeytan gelse, burada çırak çıkacak.

İKİNCİ ‘ANA ŞİDDET’ ESERİMİZ TROYA SAVAŞI

Gelelim ikincisine. Üstte da bahsedildiği üzere ikinci ‘ana şiddet’ eserimiz Troya Savaşıdır. Zati, şiddet deyince, akla birinci olarak savaşların gelmesine kimse itiraz etmez sanırım. Aslında tüm savaşlar, aslında şiddet kavramının yasallaştırılmasıdır elbette ancak burası, ismiyle sanıyla Helen Mitolojisi dükkanı olduğu için ve burada biz, yalnızca kendi yöremizin en nadide lezzetlerini servis etiğimiz için müşterilerimize iftiharla Troya Savaşı’nı sunuyoruz.

Uzun uzun açıklamaya gerek var mı bilemiyorum lakin ben yeniden de eserimizi kabaca tanıtayım ki aklınızda bir soru işareti kalmasın.

Efendim, bu lezzetimiz iki başka süreçten geçerek hazırlanıyor. Bir taraf, ilah ve tanrıçaların ortasındaki bir aciliyeti çözmeye çalışırken demleniyor, öteki taraf da beşerler ortasındaki bir paylaşımı çözmeye uğraşırken. Her ikisinde de şiddetten geçilmiyor evelallah.

Prometheus’u hatırlarsınız. Hani ilahlardan ateşi çalan Titan. Hani o, ciğeri kartallara yedirilen. İşte onu, kahraman Herakles bir gün gelip de zincirlerinden kurtaracak. Bizim Prometheus’un bir özelliği de geleceği bilmesi. Kurtulduktan bir mühlet sonra Prometheus, Baş tanrıça Hera’ya bir fal bakacak ve o falda bir bayana, Okeanos kızlarından biri olan Thetis’e dikkat çekecek. Kehanete nazaran, bu bayandan doğacak erkek çocuk, kendi soyunun en güçlüsü olacak, hatta babasından bile daha güçlü olacak.

Kehaneti duyan Hera’yı alır bir telaş. Malum, Zeus çok çapkın. Uçan, kaçan, erkek, bayan fark etmiyor. Üstelik falda bahsedilen Thetis de daima burunlarının tabanında geziyor. Hanımefendi bir kezinde; küçük bir aile arbedesi sonucunda esir edilen Zeus’u zincirlerinden kurtarmıştı, bir diğer seferde, Hephaistos Olympos’tan fikir ona bakıp yaralarını düzgün etmişti. Tıpkı vakitte da Hera’nın yardımcılarından biri. Eyvah ki ne eyvah. Zeus’un bugüne kadar ona ilişmemiş olması bile bir mucize. Maazallah Zeus onunla birlikte olur, bir de buradan bir erkek çocuk dünyaya gelirse, bırak Hera’nın kocasını kaptırmasını, Olymposlar tümden iktidarı kaybedecekler, haberleri yok.

Hepsi baş başa verip bir plan yapar ve Thetis’i bir an evvel evlendirmeye karar verirler. Bu ilahi bayan çabucak evlenmeli fakat bir ölümlüyle evlenmeli ki doğacak çocuk rabler için sorun olmasın. Varsın insanların en güçlüsü olsun. Eh onu da bir zahmet beşerler düşünsün.

Thetis’e eş olarak Peleus isminde bir soyluyu seçerler. Adam da maşallah kabahat dehası. Sicilini yazdırsak sayfalar yetmez. Erkek kardeşini öldürmek, kendisini aklayan ve üstelik kızıyla evlendiren hükümdarı öldürmek, sonra ona sahip çıkan bir öbür hükümdarın karısını ayartıp hor görmek, birebir çiftin kızıyla evlenmek, birinci karısının bunun üzerine intiharına sebep olmak, yeni eşinin ailesini öldürmek… Liste bu türlü uzayıp sarfiyat. Lakin bu arkadaş, tıpkı vakitte da rablerin sevgili bir dostu. Neden sanki?

Neyse efendim, işte Thetis’i bu Peleus ile evlendirecekler. Evlendirecekler de Thetis buna razı gelmiyor ki. Tanrısal bir varlık yani bir titan olarak, ne işi var alelade bir ölümlüyle? Evliliğin gerçekleşmesi ismine damat adayımıza, gelin namzedini ikna etmesi için bir taktik verirler. Git kuytuya saklan, Thetis geçerken ona saldır, sıkıca sarıl, hangi hale bürünürse bürünsün bırakma, evlenme kelamı verene kadar dayan. Hey yavrum hey. Gel de artık, bu yüzyıldakilere hayır yanıtının hakikaten hayır olduğunu anlat. Peleus taktiği alır, plan işlemeye başlar. Kuytuda sıkıştırılan Thetis, kaçabilmek için aslana dönüşür tırmalar, yılana dönüşür ısırır, binbir biçime girer lakin beyhude, kendisini bir türlü kurtaramaz ve nihayetinde çaresizce evlenmeyi kabul eder.

Düğün çabucak kurulur. Hengame tanrıçası hariç tüm rabler ve tanrıçalar davetlidir. Malum bu düğünün ivedilikle yapılması lazım, aman bir arbede çıkmasın. Lakin işler planlandığı üzere gitmez. Hengame tanrıçası gizlice düğüne gelir, epey öfkelidir. Üzerinde ‘en güzele’ yazan bir elmayı halay pistine atıp kaçar. Yandı gülüm keten helva! Aphrodite, Hera ve Athena birbirlerine girerler. Hepsi soluğu Zeus’un yanında alır. Söyle bakalım baştanrı, hangimiz en hoş? Zeus kaçın kurası? Çabucak pası diğerine atar. Tanrıçaların en güzelinin kim olduğuna fakat erkeklerin en hoşu karar verebilir. İşte orası İda Dağı, Paris (Aleksandros) de orada yaşayan bir çoban. Hermes sizi götürsün. Sorunuzu Paris’e sorun…

Peleus ve Thetis’in
Düğünü, Joachim Wtewael, 1612.

Bu ortada, düğün ortada kaynamasın; bu evlilikten, tanrısal Akhilleus’un (Aşil) doğacağını da unutmadan söyleyelim. Oraya sonra döneceğiz.

Hikayenin devamı bilindik. Rüşvetlerin ortasından, Helena’nın aşkını seçen Paris, tanrıçaların en hoşu unvanını da bu rüşvetin sahibi olan Aphrodite’ye verecektir. Olayın başka koluna geçmeden evvel, sağ tıklayıp, Hera ve Athena’nın öfkesini kaydedin. İleride kullanacağız.

Sıra geldi ikinci sürecimize. Olağan bu süreçler sonunda birleşecek fakat birincisini nasıl satır satır izlediysek bunu da izleyelim.

Hani Zeus kuğu kılığına girmişti bir defasında, Leda’ya yanaşmış ve onunla birlikte olmuştu. Zavallı Leda’nın kocası Tyndareos da birebir gece onunla birlikte olmuştu. Oldu mu size Biparental ikizler? Hem de iki tane. Zeus’tan Helena ve Polluks, Tyndareos’tan ise Kastor ve bahtsız kızımız Kyltamnestra.

Helena, şimdi küçücükken bile o kadar hoştur ki daha onlu yaşlarına gelmeden Atinalı kahraman Theseus tarafından kaçırılır. Olağan kahraman ile yoldaşı, Persephone’yi de kaçırmak için ölüler ülkesine gidip orada tutsak kalınca, bunu fırsat bilen ağabeyleri Kastor ve Polluks gelip Helena’yı kurtarırlar. Aile korkmuş. Kızlarının hoşluğu başa bela. Her aklına esen gelip kaçırmasın diye, kızlarını evlendirmek istediklerini ilan ederler. Talipler toplanır. İleride Troya Savaşı’na katılacak ne kadar kral varsa oradadır. Akhilleus hariç. Çünkü o vakit Akhilleus şimdi evlenme çağına gelmemiştir. Bu kadar alfa karakter bir yerde toplanır, hele bir de toplanma nedenleri eş seçimi olursa, alışılmış ki ortalık karışacaktır. Ortalarındaki en kurnaz kişi olan meşhur Odysseus, baktı çarşı karışacak, ortaya akla yatkın bir fikir atar. Evleneceği şahsa Helena karar verecektir. Ve buradaki her talip, bu seçime ve oluşacak evliliğe canı değerine sahip çıkacaktır. Bu fikir, vaktin tüm hükümdarlarının telef olmaması için hayli uygun duruyor değil mi? Seçimi bayan yapacak, herkes kabul edecek, ayrıyeten sonradan katakulli de yapmayacak. Üstelik bir oyun çevirmeye kalkışan olursa da herkes güya kendi evliliği üzere bu birlikteliği canı kıymetine koruyacak. Evet, o vakit için uygun olan bu fikir, yıllar sonra iki dünyanın birbirini öldürmesinin ana hazırlayıcısı olacaktır.

ÇOBANLIKTAN PRENSLİĞE TERFİ EDEN PARİS, HELENA’YI KAÇIRIR

Hem biraz ileri saralım hem de iki süreci yavaş yavaş birleştirelim mi ne dersiniz? Helena, Menelaos’u seçer. Bu ikisi evlenir. Denizin batı yakası bu durumu -verdiği kelamdan dolayı- kabullenmiş. Lakin ortada öbür ve daha büyük bir kelam var. Aphrodite’nin Paris’e verdiği kelam: Helena’nın aşkı. Bizim çoban Paris, aslında, Troya Hükümdarı Priamos’un bebekken ormana bırakılan oğlu çıkmasın mı? Buyurun cenaze namazına. Paris, çobanlıktan prensliğe terfi eder. Yurtdışı seyahatlerine çıkar. Menelaos’a konuk olur. Helena’yı görür; ikisi de denizde bir fırtınadaymış üzere elektrik yüklenir, yıldırımlar, şimşekler, çakar durur. Büyük bir yasak aşk başlar. Menelaos, bir akraba cenazesine gittiğinde, fırsatı gören Paris, Helena’yı kaçırır. Öykünün devamını, aslında üstte Agamemnon’u konuşurken öğrenmiştik. Süratlice savaşa gidelim o vakit.

Troya önlerindeyiz. Kentin dışında, acımasız, dev bir ordu, kentin içinde de korkmuş fakat sonlu öteki ordu. Tam on yıl süren savaş. Kaç yiğitler, gençler bir bir ölürken; hiç kabahati olmayan bayanlar, yaşlılar ve çocuklar, kaçırılıyor, tecavüze uğruyor ve öldürülüyor. Agamemnon önder ister altın olsun, ister köle, isterse de cariye; ele geçirilen her şeyden aslan hissesini istiyor. Hani savaşın nedeni aşktı? Basbayağı herkes yağma ve servet peşinde. Bir de Akhilleus var. Savaş canavarı. Adeta bir makine üzere önüne geleni öldürüyor. Üstelik o olmazsa savaşı kazanamayacaklarını söyleyen bir kehanet de var. Bir de asi bizimkisi, anası titan babası da rablerin dostu ya; otorite bilmez, laf dinlemez, başına buyruk.

Bir gün, esir edilen bayanların paylaşımı yüzünden, Akhilleus’un Agamemnon ile ortası açılır. Bunun üzerine de vefat makinamız savaşmama kararı alır. Sonraki sabah gün ağarıp da Troyalılar onu savaş meydanında göremeyince gaza gelirler. Malum kehanet, Akhilleus yoksa zafer Troyalıların. Bir hücum başlatırlar, Agamemnon’un ordusunu gemilere kadar kovalarlar, hatta birtakım gemileri bile yakarlar. Herkes yalvar yakar Akhilleus’un yanına gelir, ricacı olur ancak beyhude. Gözünü öfke bürümüş savaşçı, Nuh der peygamber demez.

Hikayenin devamında, kimine nazaran Akhilleus’un kuzeni, bazılarına nazaran ise erkek sevgilisi olan Patroklos, en azından savaşın berbat gidişatını durdurabilmek için parlak bir fikir ortaya atar. Madem Akhilleus savaşa dönmüyor, o vakit zırh ve silahlarını Patroklos giyip, güya Akhilleus üzere davranıp savaş meydanına gelecektir. Düşmanın kısa tereddüdü bile, orduyu mağlubiyetten kurtarmaya yarayabilir. Akhilleus, ulusal hisler içerisinde, en azından bunu kabul eder. Patroklos, o kılıkla savaş meydanına girince, nitekim de her şey düşündükleri üzere olur. Troyalılar, Akhilleus döndü zannedip panik yapar ve dağılırlar. Fakat, hiçbir plan kusursuz değildir. Troya tahtının varisi Hektor, bu zalim savaşa bir son vermek ismine, çok korktuğu halde, Akhilleus sandığı Patroklos’a saldırır ve onu öldürür. Arkadaşının mevt haberi Akhilleus’un çadırına geldiğinde neler olduğunu Homeros ustadan dinleyelim.

“…Akhilleus’u kapkara bir yas bulutu kapladı. İki eliyle aldı ocağın küllerini, döktü başının üstüne, kirletti güzelim yüzünü. Sonra uzandı uzunluklu boyunca tozun toprağın içine, elleriyle çıkarıp kopardı, kirletti saçlarını…”
Homeros, İlyada

ÖFKESİ BİLENMİŞ AKHİLLEUS SAVAŞ MEYDANINA DÖNDÜ

Akhilleus hırs ve öfkeyle savaşa dönmek için can atar fakat ne zırhı ne silahı vardır. Gelir denizin kıyısına, annesine yakarmaya başlar. Thetis, oğlunun yakarışlarına dayanamaz. Soluğu demirci ilah Hephaistos’un işliğinde alır. Eh, rabbimizin ona geçmişten borcu vardı değil mi? Yaralarını o güzel etmişti. Böylelikle, ilahlara layık yepisyeni zırh ve silahlarla, öfkesi bilenmiş Akhilleus, savaş meydanına döner.

Arkadaşının vefatının intikamını almaya çalışan Akhilleus, insanlığını kaybeder. Doğuştan yarı ilah, yarı insandır lakin öfkelendiğinden, yemek, içecek yahut uykuya gereksinim duymaz. Arkadaşının katilini takip ederken, çok sayıda Troyalıyı zalimce öldürürken, Homeros onu insanlık dışı ve ayrım gözetmeyen yıkıcı güçlere (kasırga, orman yangını vb.) benzetir. Bir ilah üzere, başka iki ilahla (Apollon ve Aphrodite) bile direkt savaşacak kadar gözünü kan bürümüştür. Vahşeti tırmanır. Merhamet dilenen savunmasız bir adamı öldürür. Arkadaşının cenaze ateşine atmak için 12 genç Troyalıyı yakalar ve kurban eder. Muahede tekliflerini zalimce reddeder: Arkadaşının katiline yemin edemeyeceğini ve kelam veremeyeceğini söyleyerek, sonraki birebir dövüşlerde ölenlerin vücudunu kendi halkına geri vermeyi bile reddeder. Yani kahramanlığın olmazsa olmazı, düello raconuna bile uymayı reddeder.

Katil, o kadar çok insan öldürür ki kanları Skamendros (Karamenderes) Irmağını kırmızıya boyar. Cesetler, ırmakta set yapar; insan vücudundan barajlar oluşur. Bu vahşete ırmak rabbi bile dayanamaz, öfkeden dolar taşar; girdaplar, anaforlar ve dev dalgalar oluşturup, ihtarlarına aldırmayan Akhilleus dahil tüm işgalcileri önüne katıp sürüklemeye başlar. Neredeyse savaşın sonunu getirecektir. Lakin, olayın ta başından beri, öfkelerini bir bıçak üzere bileyip duran Hera ve Athena savaş meydanına iner, ırmağa karşı koymaya uğraşır. Lakin Skamandros, gemi azıya almış bir defa, Olymposluları kale bile almaz, tam onları da yutmak üzereyken, annesinin çığlıklarını duyan Demirci İlah Hephaistos, işliğinden çıkıp bir volkan üzere patlar; Irmak Yaradanı siner, dalgalar, anaforlar durulur. Ortada bir tek Akhilleus’un öfkesi, kanlı elleri kalır.

Akhilleus ve Skamandros, Auguste Couder, 1819.

Kana susamışlık Akhilleus’u insanlığından büsbütün uzaklaştırır. Nihayetinde, Hektor’u öldürür. İlyada’da bu anın acımasız şiddeti, şu cümlelerle dizelere dökülür:

“…Keşke seni kendim yiyebilseydim,” diye bağırır Akhilleus, Hektor’u mızraklayarak öldürürken. Kalbimdeki öfke beni, seni kesimlere ayırmaya ve bana yaptığın her şey için çiğ çiğ etini yemeye sürükleseydi…”

Akhilleus’un zaferi, Franz von Matsch, Fresk, 1892.

Ama arkadaşının katilini öldürmek de öfkesini azaltmaz yahut acısını dindirmez. Hala yemek yiyemez yahut uyuyamazken, düşmanının cesedine durmaksızın saygısızlık eder. Anlaşıldığı üzere, şiddetli intikam, sahiden düşmanlarına ziyan vermekte fakat teselli getirmemektedir. Bu destanı okuyuncaya kadar, şiddetli misillemeyi, intikamı, bazen ahlaki olarak hakikat görmeye meyilli olsak bile, Akhilleus’un tecrübesindeki rahatsız edici gerçeği kabul etmeliyiz: Hiçbir intikamcı vahşet, ölen birini hayata döndüremez, acıyı azaltamaz yahut bir yarayı açılmamış yapamaz. Öldürmek değil şefkat, yalnızca şefkat, beşere bir ölçü rahatlık verebilir ve onun, hayatına devam etmesini sağlayabilir.

TANRILARIN TERSİNE, HEPİMİZ ACIYA VE VEFATA KARŞI SAVUNMASIZIZ

Troya Hükümdarı Priamos, yani Hektor’un babası, bir gece sarayından çıkıp gizlice düşman çadırlarına gelir. Kral, Akhilleus’a oğlunun vücudunu geri vermesi için yalvardığında, gözü dönmüş Akhilleus, şaşırtan bir empati anı yaşar ve kendi babası oğlunu kaybetse, nasıl bir acı çekeceğini hayal eder. Gözü dönmüş katil birdenbire, tüm insanların paylaştığı yegane şeyi fark eder: İlahların bilakis, hepimiz acıya ve mevte karşı savunmasızız. Bu şefkatli anlayış, Akhilleus’u, Hektor’un cesedini geri vermeye ve Troyalılara cenaze merasimi için vakit tanımaya sevk eder. Hatta şefkat duygusu o kadar yükselir ki Priamos ile oturup, her biri kendi kaybı için birlikte yas fiyatlar. Birlikte yemek yerler ve bu, Akhilleus’un insanlığa dönüşünü işaret eder. Sonunda öfkenin bedelini anlayan kahraman, bunu önlemeyi de öğrenir: Hizmetçilerine, yaslı baba görmeden evvel cesedi yıkayıp hazırlamalarını söyler. Acısı azaldı, artık huzur içinde uyuyabilir.

Priamos’un Akhilleus’a yalvarması, Alexandr Ivanov, 1824.

Efendim gözünüzün yaşını silin. Ortaya -çeşit olsun diye- biraz şefkat koyduk o kadar. Vicdansız savaşımız tüm süratiyle devam ediyor…

Güzel Helena’yı kaçırdıktan sonra ortalarda pek gözükmeyen Paris, artık korkaklığın utancından mı dersiniz, ağabeyinin vahşice öldürülmesinden mi, yoksa ırmakların bile cesetlerle dolup taşmasından duyduğu iğrenmeden mi bilinmez; alır eline tanrısal yayı, o kalabalığın ortasında Akhilleus’a nişan alıp okunu fırlatır. O ok, gezer dolaşır, bizim yarı ilah savaş makinesinin topuğuna gelip saplanır. Zeus taksiratını affetsin. Bu ortada, buyurun sizi yeni bir ‘tanı’ ile tanıştıralım da sıhhat bilimlerine bir katkımız daha olsun. İnsanların en zayıf yerlerinden birisine merhaba deyin: Akhilleus yani nam-ı öbür Aşil’in tendonu.

Çarşı güzelce karıştı karışmasına lakin savaşın sonu bir türlü gelmek bilmiyor. Bu iş bu türlü olmayacak. Kaba kuvvet, yürek, öfke; en keskin kılıçlar, en parlak kalkanlar hiçbir işe yaramıyor. Hatta daima baktırılan fallarda çıkan kehanetler bile tek tek denenir: su almaya gelen hanedan üyeleri kaçırılıp öldürülür, bir umut, Akhilleus’un oğlu bulunup savaşa getirilir falan lakin beyhude. Sonra, kurnaz Odysseus, tekrar cin üzere bir fikir atar ortaya…

Sabah gün ağarır. Kuledeki nöbetçi gözlerine inanamaz; sevinçle narayı basar: Gitmişleeeer!

“Kralım, hükümdarım hepsi kaçmış, kıyıda düşmandan kimse kalmamış. Gece ne kadar süratli kaçtılarsa, ufukta gemilerinden tek bir iz bile yok. Yaşasın, savaş bitti, kazandık. Lakin kıyıda garip bir şey var, cet benzettim lakin emin değilim.”

Bir küme asker, silahlanıp Troya’dan çıkar. Kıyıya vardıklarında, karşılarında tahtadan yapılmış, devasa bir at heykeli görürler. Kayaların gerisinde da elleri, ayakları bağlı bir insan durmaktadır. Düşman ordusunun ortada olmadığını gören tüm kent heykelin yanına gelir. Her baştan bir ses çıkar. Kimi heykeli parçalayalım der, kimi de heykele dokunup ilahlara dua eder. Eli çözülen esir, konuşmaya başlar. “Düşman kaçtı. Giderken de rablerin öfkesini yatıştırıp, meskenlerine sağ salim dönebilmek için bu heykeli adak olarak sundular” der. Troyalı bir kahin, esirin söylediklerine inanmaz. Tam bunun bir oyun olduğunu, heykeli çabucak kıyıda yakmak gerektiğini söyleyip insanları ikna etmek üzereyken denizden çıkan dev bir canavar, kahini ve oğullarını denize çekip yutar. Halk dehşetten dağılır. Mevzu kapanmıştır. Daha 10 yıllık acımasız bir savaş zaferle yeni bitmişken, ilahları kızdırmanın gereği yok. Heykel, ganimet olarak kente alınacak, gereken hürmet gösterilecektir. Lakin bir sorun var. Heykel o kadar büyük ki, surlardan içeri sığmıyor. Olsun, epey acının yanında, yıkılmış bir kent kapısının lafı bile olmaz. Yıkın ve heykeli içeri alın, çabucak.

Troya Atı ve Sinon, Vergilius Romanus s.101

Gün boyunca duyulan çekiç-balta takırtıları, tencere-tava sesleri, mutfaklardan, fırınlardan ve tavernalardan etrafa yayılan iştah açıcı kokular; gece olunca, yerini lir ve flüt seslerine, yere vurulan topuklara, coşkuyla atılan naralara bırakır. Yapılan hazırlıklar karşılığını bulmuş, yaralı askerlerden beşikteki bebeklere kadar, kentteki herkesin midesi, et, ekmek ve şarapla dolmuştur. Kent, memnunluktan sızar…

Sabahın korkmuş esiri, tüm gece eğlenip coşmuş, amforaları bir bir başa dikmiş üzere yapıp ağzına tek lokma sürmemiştir. Herkes sızınca gizlice yerinden kalkar. Kuleden bir meşale sallayıp işareti verir. Gemiler, Tenedos (Bozcaada) limanında saklandıkları yerden, süratli fakat sessizce hareket eder. Poseidon sağ olsun, rüzgar o kadar yardım eder ki kürekçilerin eli bile terlemez. Bu ortada esir; tahta atın yanına varmış, yüksek sesle parolayı söylemiş ve kapalı kapıyı açarak, atın içindeki askerleri çıkartmıştır. Gemiler gelmeden tüm nöbetçiler öldürülür. Kıyıya ulaşan gemilerden çıkan askerler, 10 yıldır yaklaşamadıkları kente, esasen yıkık olan kapıdan, kendi meskenlerine girer üzere girerler. Sonrası tam bir vahşet…

KENTTE TECAVÜZ, ESARET VE VEFAT KOL GEZMEKTEDİR

Uyuyan kentte taş üstünde taş, gövde üstünde baş kalmayacaktır. 10 yılın birikmiş öfkesi, intikam duygusu ve adrenalinin kusursuz birleşimi ile erkeklerin hepsi kılıçtan geçirilir. Bayanlar, bir yandan tecavüze uğrarken, öbür yandan kapanın elinde kalmaktadır. Kim meskene dönerken Troyalı bir cariye götürmek istemez ki? Ateşe verilen kentte, çocuklar birer meşe odunu üzere bir bir alevlere fırlatılır: maazallah, büyüyüp de intikam peşine düşmesinler. Tapınaklara sığınanlar, kutsal heykellere sarılıp aman dileyenler, hazine karşılığında canının bağışlanmasını isteyenler, yüzlerce yıllık komşuluk hatta akrabalık bağından medet umanlar, umduklarını bulamazlar. Bu kentte artık yalnızca tecavüz, esaret ve mevt kol gezmektedir.

Sabahın birinci ışıklarıyla zafer taçlandırıldı. Kent yıkıldı, herkes ganimete doydu. Altınlar, gümüşler, köleler ve cariyelerden, gemilerde adım atacak yer kalmadı. Geri dönüş hazırlıkları yapılırken Akhilleus’un ruhu ortaya çıkar. Huzur bulmak için; kendisini kandırıp savaşın ortasına çeken, dikkatini dağıtıp ölmesine yol açan Polyksena’nın yani hanedanın en genç prensesinin ölmesini ister. Genç bayan, Akhilleus’un mezarının başına getirilir ve boğazı kesilir. Arkadaş, savaşa başlamak için genç bayanları kes, bitirmek için tekrar genç bayanları kes. Sence bunun bir bedeli olmaz mı? Karma denilen ‘bitch’ bunun hesabını size sormaz mı?

Efendim, finale giderken çok da konuşmaya gerek yok. Soyluların birçok savaşta öldü esasen. Kimisi dönüş yolunda telef olacak. Odysseus, tüm mürettebatını, ordusunu, sevdiklerini yolda yitirerek, hatta kendi canını sıkıntı kurtararak lakin bir 10 yıl denizlerde gezdikten sonra meskenine dönebilecek. Hah, şükür meskenime varabildim diyenler de erkenden sevinmesin. Ektikleri onları konutta bekliyor.

Agamemnon malum, evvelki ‘ana şiddet’ eserimizin içinde, ailesinin lanetinden ayrıntılıca bahsettik. Karısı Kyltamnestra bıçaklamak için onu bekliyor. Meskene dönmeyi başaran öbürleri de hiç suçluluk duymadıkları üzere arsızca para, toprak ve bayan peşinde koşmaya devam edecekler. Odysseus dönmedi ya büyük ihtimal yolda ölmüştür. Karısı Penelope dul kaldı. Hem soylu bir bayan hem de güçlü topraklar sahipsiz kaldı. Haydi, gidip onunla evlenelim de soyumuza soy, servetimize servet, toprağımıza toprak katalım diye hepsi soluğu İthaka’da alacaklar.

BU ÇAĞ, SOYLU BİLE OLSA BİR BAYAN İÇİN HAKİKAT BİR ÇAĞ DEĞİL

Penelope hepsinden; açgözlülüklerinden, sinsiliklerinden, salyalı ağızlarından nefret etmektedir. Lakin bu çağ, soylu bile olsa bir bayan için gerçek bir çağ değildir. Üstelik oğlu Telemakhos şimdi küçük; kocasını kaybetmişken, bu yabanilerin oğlunu da öldürmesini göze alamaz. Ancak Penelope de Odysseus kadar kurnazdır. Taliplerin hepsini şanına yakışır formda ağırlar. Yedirir, içirir; hürmette kusur etmez. Ortalarından birisini seçeceğine kelam verir ama kararı o verecektir. Çünkü o hem babadan hem kocadan asil bir hanedanın üyesidir. Biriyle evlenmek zorunda olmasına karşın kocasını seçmek yasal hakkıdır. 108 açgözlü talipten bir ricada bulunur. Kocasına layığıyla cenaze merasimi yapamamıştır. Bu hem ilahlara hem insanlara saygısızlıktır. O yüzden, yaşını almış kayınpederi için şanına yakışır bir kefen dokumak ister. Fakat bu kefen bittikten sonra taliplerden birisini eş olarak seçecektir. Hiçbiri bu isteğe bir şey demese de talipler de dünkü çocuk değil. Onlar da dokumanın bitmesini sabırsızlıkla Odysseus’un konağında bekleyeceklerini bildirirler. Kimsenin bir yere gittiği yok anlayacağınız.

Penelope, gündüzleri herkesin önünde dokuma yapar, gece olunca da uyumaz ve dokuduklarını sessizce söker. Günler günleri kovalar ve Odysseus sağ salim İthaka kıyılarına ayak basar. Ortalıktaki fırtına öncesi sessizliği fark ederek olan biteni öğrenme gayesiyle evvel çobanının kulübesine uğrar. Burada daha evvel hiç görmediği oğlu Telemakhos ile karşılaşır. İkisi bir plan kurarlar. Odysseus kılık değiştirir, bir dilenci üzere kendi konutuna sarfiyat. Kimse tanımasa bile sadık köpeği Argos efendisini tanır. İlah konuğu geri çevrilmez doğal. Eline bir kap yemek verilip kapının önüne çıkartılır. Telemakhos, bu yaşlı dilenciyi büyük bir hürmetle konuta geri sokar. Güya yıllardır büyük bir hane yönetir üzere konak çalışanlarına ve annesine bağırır. “Yokluk görmüş bu beşere yapılan bu saygısızlık da nedir? Siz rableri gücendirmekten hiç mi korkmazsınız? Bu konuta gelen konuklar ortasında güçlü yoksul ayrımı yapmak da nereden çıktı? Utanın!”

Penelope, biraz utançtan biraz da bir şeyler döndüğünün farkına vararak, hizmetçilerden bir tepsi sıcak su ister. Odysseus’un sütannesi yaşlı Eurykleia, dilencinin dizinin tabanına oturur adamın ayaklarını yıkamaya başlar. Eski bir av yarasından Odysseus’u tanır. Fakat efendisine kelam verir, bundan kimseye bahsetmez.

Bu ortada, artık konakta sabırların tükendiğini gören Penelope, bir kurnazlığa daha başvurur. Kocasının meşhur yayını çıkartır. Kim bu yayı gerip, attığı oku 12 baltanın şaftının içinden geçirebilirse onunla evleneceğini duyurur. Hem adaletsizlik olmasın hem de müsabaka heyecanından arbede çıkmasın diye konukların silahları bir bir toplanıp kaldırılır. Müsabaka başlar. Taliplerin hiçbiri, bırakın oku bir yerlerden geçirmeyi, daha yayı bile geremezler. Homurdanmalar artar. Talipler gitgide arsızlaşır. Bu ortada yaşlı dilenci de yarışa katılmak ister. Gülüşmeler, dalga geçen kahkahalar, adamın önemli olduğu anlaşılınca yerini öfkeye bırakır. Lakin hem Telemakhos hem de Penelope dilenciye müsaade verir.

ŞİDDET ATEŞTİR, KİMİ NE VAKİT YAKACAĞI BELİRLİ OLMAZ

Serin bir akşamüzeri. Dilenci yayı kolay kolay gerer, atışı muvaffakiyetle yapar ve müsabakayı kazanır. Herkes şaşkın şaşkın bakarken bâtın işaret verilir. Telemakhos, Odysseus ve iki hizmetkar çoban, talipleri katletmeye başlar. Birinci olarak, arsızca Odysseus’un aile yadigarı kupasından içki içen Antinous öldürülür. Sonra teker teker öteki 107’si. Silahsız ve şaşkın taliplerden hiçbiri karşı koyamaz. Avlu cesetlerle dolup taşar. Odysseus, hanesine ihanet ederek taliplerle yatan yüzsüz hizmetkar bayanlara, yaptıklarını yüzlerine vurarak cesetleri temizlettirir ve sonrasına ibret olsun diye bu bayanları dehşet içinde astırır. Meskenin gerçek efendisi artık tüm ihtişamıyla kendini göstermiştir; fakat Penelope kocasının sahiden geri döndüğüne inanamaz, tahminen de kılık değiştirmiş bir ilah olduğundan korkar. Onu test etmek için Odysseus’un sütannesi yaşlı Eurykleia’ya, düğün odasındaki yatağı taşımasını emreder. Odysseus, bunun yapılamayacağını söyler. Zira yatağı kendisi yapmıştır ve yatağın bacaklarından biri canlı bir zeytin ağacı olduğunu için bir yere taşınması imkansızdır. Penelope, sonunda onun hakikaten kocası olduğunu kabul eder. Gördüğünüz üzere şiddet ateştir, kimi ne vakit yakacağı belirli olmasa da kesinlikle herkesin o denli ya da bu türlü yanacağı nihaidir.

Odysseus’un talipleri katletmesi,
Kırmızı Figr Krater,
Louvre Müzesi,
MÖ 330

Efendim, buyurun: yıllarca demlenmiş ikinci ‘ana şiddet’ eserimiz böyledir. Her bir materyali eşsiz, lezzeti benzersizdir. Karar verebildiniz mi? Hangilerini istersiniz? Siz, başlangıç, orta sıcak ve ana şiddet seçiminizi yaparken, ben de kısaca içecek, meze ve tatlılarımızdan bahsedeyim.

İçecek olarak; Sokrates marka baldıran zehri, Herakles marka ‘Larnae Ejderinin’ zehri ile tatlandırılmış at adam kanı, Medea marka ‘kendi oğlunu bile unutturan’ büyülü iksir ve doğal ki Dionysos marka ‘kendi oğlunu asma kütüğü zannettiren’ şarap alabilirsiniz. Hayır, ne yazık ki Olymposluların ölümsüzlük veren Nektar’ı, besin kodeksi yönetmeliğine uymadığı için satılmamaktadır.

Meze olarak da bir kehanet yüzünden öz babasını öldürüp kendi annesi ile evlenen ve bunu yıllar sonra öğrenip kendi gözünü kör eden Oidipus’u öneririm. İsterseniz, babası ile yatma isteği duyan, onu uyuşturup günlerce birlikte olan ve babasından gebe kalan Kıbrıs Prensesi Myrrha da alabilirsiniz. Ya da heykeltıraş Daidalos’a bir inek heykeli yaptırıp içine giren ve böylelikle Girit Boğası ile birleşip ondan yarı boğa yarı insan Minotauros’u doğuran kraliçe Pasiphae de verebilirim. Hepsi tazeliğini korumaktadır.

TEK ÇEŞİT TATLI: GLADYATÖR DÖVÜŞLERİ

Tatlı olarak tek çeşidimiz var. Bu alanda ustamız olmadığı için tatlıyı dışarıdan, geçmiş tarihten getirtiyoruz. Ancak merak etmeyin, lezzeti o kadar bilindik ki hala hem meskenlerde el imali olarak hem de ticari ve kamusal işletmelerde seri formda üretilmeye devam ediliyor. Dünya yok olsa, Mars’a taşınsak, tekrar bu tatlıdan kimse vazgeçmez. İsmi ne mi? Gladyatör dövüşleri efendim. Silahla, kılıçla, bıçakla, usturayla, falçatayla yahut futbol topuyla olması fark etmez. Tüm farklılıklar birbirini o denli ya da bu türlü dövmek zorunda. Neme lazım, ya tıpkı olduklarını fark edip birleşirlerse? Efendim, bu tatlının mucidi Romalılar. Alışılmış o vakit imkanları öbür: illa bir Afrikalı, bir Trakyalıyla dövüşecek diye bir kural yoktu. Farklı ülkelerden köleler, istekli savaş çılgınları ya da açlıktan kendini burada bulanlar hariç; Nil Timsahı olsun, Asya Kaplanı olsun, Kafkasya Kurdu olsun, materyali bol oluyordu. Artık aktivistler rahat bırakmıyor, hayvanları falan kullanamıyoruz. Fakat sağ olsunlar, bu işin hastası çok. Kendilerine bir de hepsi başka ayrı isim veriyor, her milletten istekli insan bulmak çok kolay oluyor. Aryan halk mı? Yok biz ondan koymuyoruz, ithal eser kullanmıyoruz. Burada iklim çok müsait olduğundan, denizin iki yakasında da kendi ırkçımızı yetiştiriyoruz. Evet, organik.

Pollice Verso,(Çevrilmiş Başparmaklar), Jean-Lon Grôme, 1872

Buyurun efendim, siparişleriniz. Afiyet olsun. Bu ortada, ferdî müşterilerimiz için Helen Mitolojisi içerikli günlük menümüz sabit lakin toplu organizasyonlarınız için aktifliğe özel farklı coğrafyalardan spesiyaller hazırlayabiliyoruz. Olağan evvelden mukavele yapmak kaydıyla. O tertibimiz da çok tutuluyor. Bilhassa yüksek dönemde boş gün bulmak bile neredeyse imkansız.

Neler mi yapabiliyoruz? Efendim, Firavun paketimiz var. Kurumlar, bilhassa de belediyelerimiz çok tercih ediyor. İçinde mobbing var, ayrıyeten mesela daima masa değiştirtiyoruz, siparişinizi geciktiriyoruz, sizle hiç ilgilenmediğimiz bile oluyor. Üstelik, firavun ölünce yani baştaki değişince tüm çalışanlarınız da onunla birlikte mezara… Enfes değil mi?

Başka öbür; inanç paketimiz var, kılık kıyafetinizden başlayıp tüm tercihlerinizi biz belirliyoruz. Yabancı paketi var; meşhur kelamı bilirsiniz: “Hey dostum, biz burada yabancıları sevmeyiz”. Vallahi biz çok seviyoruz, çok çıkarlı bir paket! Sonra, Cinsiyet paketimiz, siyasi paketimiz, akraba paketimiz hatta dost paketimiz bile var. Neyse siz şimdilik masanızın keyfine bakın, o denli bir talebiniz olursa, detaylı formda evrak sunumu yaparız. Hah unutmadan, en kıymetlisini da söyleyeyim, malum şirket siyasetimiz, beğenilen ürünümüzden bahsetmemek olmaz: Fetih paketimiz. Herkesin bu dünyada eşit olduğunu, dünyanın hepimiz için olduğunu size unutturup; gücünüz kime, neye yeterse ona sahip olma isteğinizi tetikliyoruz. Böylelikle yalın, temelden bir şiddet doğuyor. Artık gerisi size kalmış. Nereye kadar gidebilirsiniz ya da kimleri kendinize inandırabilirsiniz bilemem. Aa, o denli demeyin. Bu paket ile çok başarılı olanlar var; Romalılar bile, ikiz kardeşi Remus’u Roma’nın temellerinde öldüren Romulus’a hürmet duyup onunla övünmüyorlar mıydı?

Bahşiş mi, çok teşekkürler. Hiç gereği yoktu. Fakat illa da bırakmak isterseniz: Çocuğunuza akranlarına zorbalık yapmayı, ailesi ve sevdiklerine makûs davranmayı öğretebilir, cinsiyet ayrımını körükleyebilir ve geleceğe bir kötülük de siz yapabilirsiniz. Şahsen kendiniz küçük hırsızlıklar yapabilir, adam kayırabilir, sıhhatsiz eserler üretebilir, her şeyi kendi çıkarınıza nazaran değiştirebilir; yere çöp atmak, etrafınızdaki herkesin tercihlerine karışmak hatta otomobilinizi başınıza nazaran istediğiniz formda park etmek üzere çeşitli, minik cürümler işleyebilirsiniz. Çünkü bunların hepsi, bugün olmazsa bile yarın şiddeti doğurur. Görüşürüz efendim. Çok mutlu olduk. Yeniden bekleriz…

İLYADA, ŞİDDETİ KUTLAYARAK SADECE KENDİMİZİ YENDİĞİMİZİ HATIRLATIR

Buraya kadar lafın eğrisini konuştuk sevgili okur. Artık sıra lafın doğrusunda. Onu da söylencelerden bulup çıkaralım ki bilgimize ihanet olmasın.

Akhilleus’un yaşadıkları aslında, öfkemizi alevlendirmeye çalışanlara karşı bizi uyarır. Öfke bizi, beşerden daha aşağı bir şeye dönüştürür ve görüldüğü üzere gerçek bir teselli sağlamaz. Kendimize ve sevdiğimiz ya da hiçbir hissimizin olmadığı, tanımadığımız insanlara ziyan vererek aptalca, yok edici şeyler yapmamıza neden olur. Öfke, incinmiş yahut haksızlığa uğramış hissettiğimizde doğal bir reaksiyon olabilir, lakin İlyada, olması gerektiği üzere, bize, şiddeti kutlayarak sırf kendimizi yendiğimizi hatırlatır.

Bu yolda yenilmek erdemdir.

Söylencemiz sürecek. Viya Böyle!

*Öğr. Gör. Selim Martin, Dokuz Eylül Üniversitesi, Edebiyat Fakültesi, Arkeoloji Bölümü

Kaynak: Gazete Duvar