Devlet Memurluğunda Meslek ve Liyakatin Değeri

657 sayılı Kanunun “temel ilkeler” başlıklı 3’üncü unsuruna nazaran, Devlet Memurları Kanununun temel prensipleri aşağıdaki formda karar altına alınmıştır.

Sınıflandırma
Kariyer
Liyakat

Kariyer; Devlet memurlarına, yaptıkları hizmetler için gerekli bilgilere ve yetişme kurallarına uygun halde, sınıfları içinde en yüksek derecelere kadar ilerleme imkanını sağlamak olarak tanım edilmiştir. “Kariyer” kavramı Türk Lisan Kurumuna nazaran “bir meslekte vakit ve çalışmayla elde edilen basamak, muvaffakiyet ve uzmanlık” olarak tanım edilmiştir. Mülga Devlet İşçi Başkanlığı bir görüşünde (T: 29.06.2011, S: 8315); meslekleri ibaresini mesleksel üst tahsilleri olarak belirtmiştir. Meslek sisteminde maksat, kamuda vazife yapanların belirli bir iş kolunda uzmanlaşmasını sağlamak olup, bunu elde etmek için kamu hizmeti öncesi ve kamu hizmeti içerisinde eğitim, kıdem ve hizmet müddeti değerli bir yer teşkil eder.

Liyakat (Yeterlik); Devlet kamu hizmetleri vazifelerine girmeyi, sınıflar içinde ilerleme ve yükselmeyi, vazifenin sona erdirilmesini liyakat sistemine dayandırmak ve bu sistemin eşit imkanlarla uygulanmasında Devlet memurlarını güvenliğe sahip kılmak olarak tanımını bulmuştur. “Liyakat/Yeterlik” kavramı Türk Lisan Kurumuna nazaran “bir kimsenin, kendisine iş verilmeye uygunluk, yaraşırlık durumu” olarak tanım edilmiştir.

Kısaca, memurluğa girmeyi, sınıflar içinde ilerleme ve yükselmeyi ve vazifenin sona erdirilmesini yetenek temeline dayandıran sisteme “liyakat”; gerekli bilgilere ve yetişme kaidelerine uygun bir biçimde sınıfı içinde en üst derecelere kadar ilerleme imkanı sağlayan sisteme “kariyer” denir.

Kariyer ve Liyakat ilkeleri çerçevesinde, hizmet gerekleri ve işçi planlaması temel alınarak, Devlet memurları ile 08.06.1984 tarihli ve 233 sayılı Kanun Kararında Kararname kapsamındaki kamu iktisadi teşebbüslerinde misyon yapan kontratlı çalışanın vazifede yükselme ve unvan değişikliklerine ait yordam ve asılları belirlemek için Kamu Kurum ve Kuruluşlarında Vazifede Yükselme ve Unvan Değişikliği Temellerine Dair Genel Yönetmelik yürürlüğe konulmuştur.

Bu Yönetmelik; özel kanunlardaki düzenlemeler gizli kalmak kaydıyla 13.12.1983 tarihli ve 190 sayılı Genel Takım ve Tarzı Hakkında Kanun Kararında Kararnamenin eki (I) ve (III) sayılı cetvellerde yer alan takımlarda, vilayet özel yönetimleri ve belediyeler ile bunların kurdukları birlik, kurum ve işletmelere ilişkin memur takımlarında, düzenleyici ve denetleyici kurumlara ilişkin memur takımlarında, özelleştirme kapsam ve programında bulunan kuruluşlar da dahil olmak üzere kamu iktisadi teşebbüsleri ve bağlı iştiraklerine ilişkin memur takımları ile kontratlı işçi durumlarında istihdam edilen işçinin, müdür ve daha alt vazifelere yapılacak misyonda yükselme mahiyetindeki asaleten atamaları ile en az ortaöğretim seviyesinde mesleksel yahut teknik eğitim sonucu ihraz edilen unvanlara ait unvan değişikliği mahiyetindeki asaleten atamaları hakkında uygulanır.

Ancak; 657 sayılı Devlet Memurları Kanununun değişik 59 uncu hususunda belirtilen istisnai memurluklara, Mülki Yönetim Amirliği Hizmetleri, Emniyet Hizmetleri, Jandarma Hizmetleri ve Kıyı Güvenlik Hizmetleri sınıflarına dahil takımlara, kanunlar, tüzükler yahut yönetmelikler çerçevesinde yardımcılık ya da stajyerlik dönemi sonunda öngörülen yeterlilik sınavı ve/veya tez evrelerinde başarılı olduktan sonra atanabilecek görevlere, Dışişleri Bakanlığı uzmanlıklarına, Anayasa Mahkemesi Başkanlığına ilişkin 657 sayılı Devlet Memurları Kanununa tabi kadrolara, Adalet Bakanlığı icra müdür ve yardımcısı takımları ile Diyanet İşleri Bakanlığında protokol işlerini yürütmekle misyonlu şube müdürü kadrosuna, bu Yönetmelik kapsamında bulunan ve doktora tahsilini bitiren işçiden, atanılacak vazife için aranan ve 6’ncı unsurun ikinci fıkrasına nazaran hesaplanan toplam hizmet mühletine sahip olmaları ve mevzuatla aranan tahsil kaidesini taşımaları kaydıyla uzman yahut birebir seviyedeki vazifeler ile daha alt misyonlara, başmüdür, işletme, kurum, fabrika, kombina ve meydan müdürlüklerine, taşra teşkilatı bölge ve vilayet müdürü ile doğrudan merkeze bağlı taşra kuruluşlarının müdür takımlarına ve bunların yardımcılıklarına, ilçe müdürü kadrolarına, atanma usul ve temelleri kurumlarınca yönetmelikle belirlenen ilçe yönetim şube başkanlıkları ile bunlarla tıpkı seviyedeki öteki takımlara, Ulusal Eğitim Bakanlığında eğitim ve öğretim hizmetleri sınıfına dahil takımlardan eğitim uzmanı takımlarına, avukat kadro veya pozisyonlarından hukuk müşaviri takım yahut durumlarına yapılacak atamalarda bu Yönetmelik kararları uygulanmaz.

Yukarıda bahsi geçen genel Yönetmelik ışığında kurum ve kuruluşlar özel yönetmeliklerini çıkartabilmektedir. Örneğin; Vilayet Özel Yönetimleri İle Vilayet Özel Yönetimlerinin Üyesi Oldukları Mahalli Yönetim Birlikleri Çalışanının Misyonda Yükselme Ve Unvan Değişikliği Asıllarına Dair Yönetmelik, Belediye ve Bağlı Kuruluşları İle Mahalli Yönetim Birlikleri Çalışanının Misyonda Yükselme ve Unvan Değişikliği Temellerine Dair Yönetmelik, Yükseköğretim Üst Kuruluşları ile Yükseköğretim Kurumları Çalışanı Misyonda Yükselme ve Unvan Değişikliği Yönetmeliği, Meteoroloji Genel Müdürlüğü İşçisi Vazifede Yükselme ve Unvan Değişikliği Yönetmeliği, Milli Eğitim Bakanlığı Personelinin Görevde Yükselme, Unvan Değişikliği ve Yer Değiştirme Suretiyle Atanması Hakkında Yönetmelik üzere. Bu Yönetmeliklerin hepsinde de ortak maksat, liyakat ve meslek prensipleridir.

Danıştay Beşinci Dairenin kararında (T: 27.11.1996, E: 1996/837, K: 1996/3679); Yasa Devlet memurluğunu bir meslek olarak kabul etmekte ve bunlara, sınıfları içinde en yüksek derecelere kadar ilerleme imkanı sağlanmasını, sınıflar içinde ilerleme ve yükselme süreçlerinin liyakat sistemine dayandırılmasını öngördüğü vurgulanmıştır.

Danıştay Beşinci Dairenin kararında (T: 10.12.2004, E: 2004/3658, K: 2004/5187); görüldüğü üzere Yasa, Devlet memurluğunu bir meslek olarak kabul etmekte ve bunlara, sınıfları içinde en yüksek derecelere kadar ilerleme imkanı sağlanmasını, sınıflar içinde ilerleme ve yükselme süreçlerinin yeterlik sistemine dayandırılmasını öngördüğü, bu iki unsurun (kariyer/yeterlik) temelinde, objektif kurallar çerçevesinde işin ehline verilmesi ve hak etme kavramı yattığı, kamu hizmetlerinin aktif ve verimli bir formda gerçekleştirilmesinin tek garantisinin de, hizmetin yetişmiş, ehil kamu görevlilerince yerine getirilmesiyle sağlanabileceğinin tabi olduğu vurgulanmıştır.

Danıştay Beşinci Dairenin kararında (T: 12.11.2015, E.: 2014/6135, K.: 2015/8923); “.mevzuat kararları uyarınca gerçekleştirilen unvan değişikliği sınavı sonucunda başarılı olarak, atanma hakkını kazanan çalışanın, atanması konusunda, yönetimin bağlı yetki içerisinde olduğu; başka bir tabirle, ilan edilen boş takıma imtihan sonucu atanma hakkım kazanan işçinin atanmaması konusunda yönetimin takdire dayalı yetki kullanamayacağı açıktır. Buna nazaran; tekniker kadrosu için açılan sınavı kazanarak, atanmaya hak kazanan davacının, atanma talebinin anılan yönetmeliğin ilgili kararları kapsamında değerlendirilip neticelendirilmesi gerekirken, nitelikli elemanlar ortasından muhtaçlık bulunan ünitelere ehliyet ve liyakat temelleri göz önüne alınarak işçinin üst yönetici tarafından atamalarının yapıldığı gerekçesiyle talebin reddine ait dava konusu süreçte hukuka uyarlılık; davanın reddine ait Mahkeme kararında türel isabet görülmemiştir” şeklinde karar tesis ettirilmiştir.

Danıştay Beşinci Dairenin kararında (E: 2009/4677, K: 2011/6294, T: 14.11.2011); “Görevde yükselme kapsamında bulunmayan istisnai memurluklara imtihansız atama yapılacağı açıktır. Fakat, istisnai memurluklarda misyon yapan yahut daha evvel misyon yapmış olanların, misyonda yükselme yahut unvan değişikliği kapsamında bulunan (Yönetmelik kapsamındaki) takımlara imtihansız atanabileceklerine ait bir düzenlemeye, dava konusu Yönetmeliğin dayandığı anılan maddelerde ve Genel Yönetmelikte yer verilmemiştir. Başka taraftan, 657 sayılı Maddede Devlet memurluğunda yükselmenin meslek ve liyakat unsurları çerçevesinde yapılması aslı benimsenmiş, anılan Yasaya dayanılarak Bakanlar Kurulu Kararı ile kabul edilen Genel Yönetmelikte de vazifede yükselmenin asıllarının tıpkı unsurlara dayandırılmış olması karşısında, istisnai memurluklarda çalışan yahut çalışmış olanların, dava konusu Yönetmelik kapsamındaki takımlara imtihansız atanabilmeleri istikametindeki düzenleme meslek ve liyakat unsurlarına muhalif olduğu üzere eşitlik prensibine de uygun düşmemektedir.” şeklinde karar verilmiştir.

Elazığ 2. Yönetim Mahkemesi kararında (T: 20.12.2016, E: 2015/1116, K: 2016/1177); görüldüğü üzere Kanun, devlet memurluğunu bir meslek olarak kabul etmekte ve bunlara sınıfları içinde en yüksek derecelere kadar ilerleme imkanı sağlanmasını, sınıflar içinde ilerleme ve yükselme istemlerinin liyakat sistemine dayandırılmasını öngörmektedir. Bu iki unsurun temelinde, objektif kurallar çerçevesinde işin ehline verilmesi ve hak etme kavramı yatmakta olup, kamu hizmetlerinin faal ve verimli bir biçimde gerçekleştirilmesinin tek garantisinin de, hizmetin yetişmiş, ehil kamu görevlilerince yerine getirilmesinden geçeceği de natüreldir biçiminde karar kurmuştur.

Danıştay Beşinci Daire kararında (E: 1995/2951, K.1995/1071); sınavın bir ölçme-değerlendirme prosedürü ve liyakatin belirlenmesinde kıymetli bir gösterge olduğu, memuriyete giriş imtihanının düzenlenmesinde ilgilinin hilesi yahut palavra beyanından kaynaklanmayan, yönetimin kusurlu ve adapsız süreçleri, sürecin tesis edildiği tarihten itibaren dava açma müddeti içerisinde geri alınabileceği, bu mühlet geçtikten sonra geri alma idari istikrar ve inanç unsurlarına karşıtlık oluşturacağı karara bağlanmıştır.

Danıştay Beşinci Daire kararında (T: 16.01.2013, E: 2012/10984, K: 2013/76); “kamu hizmetinin bütünlüğü ve devamlılığı prensibi yeterince, kamu vazifelilerinin özel şartlarına nazaran verimliliklerinin en yüksek olduğu ve hizmetlerinden en yüksek oranda yararlanılacak bir ünitede çalıştırılmalarının kamu faydasına uygun düşeceği açıktır” diyerek “davalı idarece işçi muhtaçlığı münasebet gösterilerek muvafakat verilmemiş ise de, Jeoloji Mühendisi olan davacının vazife yapmak istediği alanın tahsiline ve mesleğine uygun olması ve bu meslekte daha verimli olabileceği, ayrıyeten gitmek istediği kurumca tahsiline uygun üslupta yükselebilme imkanının da mevcut olduğu konuları göz önüne alındığında davacının atanma isteğine muvafakat edilmemesine dair süreçte hukuka uygunluk bulunmadığı” şeklinde karar vermiştir.

1 sayılı Cumhurbaşkanlığı Kararnamesine nazaran, kamu istihdamında liyakat ve yetkinliğin artırılması için gerekli projeleri üretmek ve çalışmalar yapmak, liyakat temelli ölçümlere göre atama ve terfilerin gerçekleştirilmesine, ikame işçi planlaması dahil kamu vazifelilerinin meslek planlarının oluşturulmasına dayanak olmak, uygulamaları takip etmek ve kıymetlendirmek Cumhurbaşkanlığı İnsan Kaynakları Ofisi Başkanlığına verilen vazifeler ortasında sayılmıştır.

Yukarıdaki açıklamalara nazaran, liyakat sistemi kamuda misyon alacak çalışana misyona alınmada, ilerlemede, yükselmede, yer değiştirmede, tüm hizmet ve kaidelerde, ehliyetin temel tutulması prensibidir. Liyakat sistemi kamu işçisinin tarafsız olmalarını da beraberinde getirir. Liyakat sisteminin içerisinde eşitlik, ehliyet, müsabaka, ve güvenlik prensipleri de yer alır. Aslında liyakat sistemi, kayırmacılık sisteminin tam zıddıdır diyebiliriz.

Devlet memurunun mesleği derecesi, hizmet yılı, takımı, misyonu, yetişmesi, bilgisi üzere kriterler dikkate alınmak suretiyle kıymetlendirilmesi gerekir. Devlet memurluğuna gerek birinci girişte gerek memurluk sırasında liyakat prensibi eşitlik, adalet ve şeffaflık temel alınarak uygulanmalıdır ki bu prensibin manası ortaya çıkabilsin. Günümüzde bu prensip kamu idare hizmetlerinde o kadar değerli hale gelmiştir ki bu unsura değer verilmemesi yahut dikkate alınmaması toplumun vicdanını sızlatır hale getirmektedir. “İnsanı yaşat ki Devlet yaşasın” kelamı ile birlikte diyoruz ki kamu idarede de özel kesimde de meslek ve liyakat prensipleri dikkate alınması suretiyle işçi rejiminin güçlendirilmesi, kişiye nazaran iş değil işe nazaran kişi mantığının yaygınlaştırılması, personel alımlarının ve kurum içinde yükselmelerin objektif asıllara nazaran yapılmasında taviz verilmemesi, istisnai memurluklarının büsbütün kaldırılması, misyonda yükselme ve unvan değişikliği kapsamı dışında kalanların da kapsama alınması söz ettiğimiz üzere objektif, eşitlik ve adalet temel esaslarına riayet etmek suretiyle uygulanmalıdır ki kul ve Devlet hakkı ile karşı karşıya kalmayalım, aksi halde bunun hem dünyevi hem uhrevi sonuçları ağır olur.

Kaynak: Memurlar