Günahkâr kelamlar

“Onu inkâr ettiğim hâlde o, beni biliyor; ben de onu biliyorum.“ Muhyiddin İbnü’l -Arabi’den alıntılanan bu epigrafla başlıyor Hesenê Metê’nin Gotinên Gunehkar (Günahkâr Sözler) novellası. İlahiyat fakültesi öğrencisi Behramê Kewaşi’nin bir misafirlik macerasıyla teolojik, metafiziksel bir serüvenin kaynaştığı anlatı, Tanrı-insan, iyilik- kötülük mefhumlarının çarpıştığı bir kelam arenasına dönüşüyor. Gotinên Gunehkar, Tanrı’yla hengame eden bir muharririn teolojik mahşerinin cümle kapısı…

Behramê Kewaşi, “bir Mesihi sever üzere Tanrı’yı sevdim, ona bir müslüman üzere ibadet ettim”(s.9.) derken sevgi ve itaat bağlamında iki dinin temel ayrımını ortaya koyuyor. Sevgiden beslenen bir inançla kaygıdan kaynaklanan bir itaat ortasındaki temel farkı vurgulayan müellif, “Biliyordum İlah, bir çocuk üzeredir, onu sevmezsen küser, seni terk eder.”(s. 9.) tabirleriyle günahkâr kelamların kilidini açar. Hesenê Metê, anlatı boyunca dini pek çok ritüeli mizahi bir üslupla ele alır. “İbadetler, tavuk yumurtası üzeredir, bitince çabucak üzerinden kalkmamak gerekir.” (s.10) kelamlarıyla üslubu hakkında okurun zihnine bir işaret fişeği gönderir.

Gotinen Gunehkar, Hesene Mete, 152 s., Avesta Yayınları, 2023

Fakülte eğitimi için bir konut kiralamak isteyen Behramê Kewaşi, Hıristiyan Lulu Han ve eşi Geştina Hanım’ın daveti üzerine onları köydeki konutlarında ziyarete masraf. Konut sahiplerinin bağlarının olduğu bölgede dolanan Behramê Kewaşi, ziyaret ettiği çiftin genç kızları Nagina’yı havuzda çırılçıplak yüzerken görür. Behram, haz ile günah ortasında gidip gelir ve sonunda kendini kabahatler. Yalnızca kendini değil Tanrı’yı da cürümler. Ona nazaran İlah isteseydi bu günaha mahzur olabilirdi. İkili kavrulmuş bir günahın lezzeti ile ilahiyat fakültesinde öğrenci olmanın ikilemi Behram’ı çetin bir buhrana sürükler. Beni yaratan Aziz İlah, benliğimi niye cürümden ve günahtan azade tutamıyor sorusu bir balyoz üzere iniverir aklının orta yerine. Bu dünya bir imtihan yeri ise neden kimileri imtihan edilirken kimilerine bu imtihanın objesi olma rolü veriliyor? İmtihan eden, niye özgür iradesiyle karar verme hakkını bazılarına tanırken öbürleri, bu tercihlerin sonuçlarını mutlak biçimde yaşamak zorunda kalıyor?

Behram’ın karşısına hakikatle düş ortası bir atmosferde Geştina Hanım’ın babası Mekrus Efendi çıkar. Behram ile yaşlı adam ortasında derin bir teolojik sohbet başlar. Mekrus Efendi sohbetin bir yerinde mevzu peygamberlere gelince bu bahsi kapayalım, der. “Zira peygamberlerin artık kendilerine bile yararları yok.” (s.72.) Bu kelamı doğrulamak istercesine de şunları ekler: “Kalabalıkların olduğu yerde hakikat barınamaz.“ (s.72.) Kalabalıkların, hakikati çarpıtmak üzere bir huyu vardır ve kalabalıklar kendi hakikatlerini yaratır.

Behramê Kewaşi, Mekrus Efendi’ye bir itirafta bulunur üzere şöyle der: “İnan bana Mekrus Efendi ve bağışla beni. Bizde gayrimüslimlere gâvur, derler ama bu, marifetsizlikten ya da saygısızlıktan değil büsbütün medrese eğitiminden kaynaklı lisanımıza pelesenk olmuş.” Hesenê Metê, bu sözlerle pedagojik tarz ve temellerden mahrum bir eğitimin, geniş halk kitlelerini düşmanlaştırıcı tesirine dikkat çeker.

Mekrus Efendi, Hıristiyanlar bilhassa de Ermeniler ve Müslümanlar ortasındaki düşmanlığın kaynağı olarak tehcir olayını gösterir. O yıllarda askerlerin tehcir esnasında Ermeni kızlarına ve bayanlarına nasıl bir cinsel zulüm uyguladıklarını ayrıntılarıyla anlatır. (s.90.) Mekrus Efendi, çekilen onca acıda Tanrı’nın da bir hissesi olduğunu düşünür zira herkes üzere yaratan İlah da olup bitenler karşısında sessiz kalmayı tercih etmiştir. Yaratan, yarattıklarının içinde güçlü olanların, zayıf olanlara reva gördüğü zulme sessiz kalmamalı niyeti, Mekrus Efendi’ye şu kelamı söyletir: “Mesih’ten de Tanrı’dan da soğudum zira kendilerine bile hayırları olmadığını, Cehennem diye bir yer olmadığını da anladım ve Tanrı’dan ölesiye nefret ettim çünkü İlah, insanları onlardan da zalimleri yarattı.” (s. 93.) Yani Hesenê Metê, ‘zulüm ıslık çalarken o ıslığın melodisi zalimin doğumundan evvel mi bestelendi?’ demeye getirir kelamı.

Mekrus Efendi, kendisi için dinlerin de bir farkı kalmadığını söyleyerek artık İlah ve peygamberlerin yerine buzağıları koyduğunu ve onlara taptığını söyler. Muharririn, karakterine söylettiği bu kelamlar, radikal bir ironi barındırır. Behram, Mekrus Efendi’nin anlattıklarından sonra evvelden sık sık ve gururla söylediği “ilahi ilimler fakültesinde öğrenciyim.” lafından utanır hâle gelmiş, peygamberlerden ve Tanrı’dan soğumuştur.

Novellanın sonunda Hesenê Metê, İlah ile Şeytan ortasında bir diyaloğa yer verir. Bu diyalogda Şeytan, Tanrı’nın kendisine kötülük ve karanlığın simgesi olarak “Ehrimen” dediğini hatırlatarak konuşmaya başlar. Şeytan’ın birinci kelamı “topraktan ya da fışkıdan yaratılan bir ademden hayır gelmez.” (s. 117.) olur. Bunun üzerine İlah, kelama karışır ve “Sana ne oluyor? İster topraktan ister fışkıdan yaratırım insanı. Neden benim büyüklüğümü küçümsüyorsun?” der. Şeytan ise, “Tanrı’nın bu hâline içim acıdı.” (s.117.) diye konuşur. Bunun üzerine İlah, “insanoğlundan her kim büyüklük taslarsa onun gözünü çıkarırım” deyince Şeytan şöyle karşılık verir: “Zaten kaygım ve sorum da o: Neden yaratıyorsun sonra da gözlerini oyuyorsun?” Gotinên Gunehkar” anlatısının en can alıcı cümlesidir bu. Hesenê Metê, anlatının finalinde tufan olayını da Tanrı’nın tüm yarattıklarına pişman olması ve onları yok etme isteğine bağlayarak her şeyin müsebbibi olarak Tanrı’yı ve onun mutlak gücünü gösterir. Semavi dinlere nazaran İlah, insanı yaratmış sonra da insanı sınamak için Şeytan’ı yollamış. Şeytan, görevini ifa etmiş, “eşrefimahlukat” olan insan da nefsine uymuş. İnsan, günaha bulaşmış da Şeytan’ın günahı ne? Şeytan, şeytanlığını yapmış üstelik evvelinde secde etmediği insanın bitmek bilmeyen imtihanında Rabbe asistanlık yapmış. Günün sonunda ne Şeytan, Tanrı’ya yaranabilmiş ne de insan.

Bir sanatçı, şaheserine niye ziyan verir? Yaratan, yarattığına bir baht yazıyor ve sonra da yaratılan, o mukadderat piyesinde kendisine verilen rolü oynadı diye yaratıcısı tarafından ödüllendiriliyor veya cezalandırılıyor. O hâlde kalemin cızırtıları altında inleyen kâğıdın günahı ne, kâğıtta yazılanları bir rehberle iletmenin hedefi ne, o yazıları dünya denen bu tiyatro sahnesinde terennüm etmenin manası ne? Yoksa Arapların dediği üzere “mana şairin karnında” mıdır?

Kaynakça

Hesenê Metê, Gotinên Gunehkar, Avesta, Çapa Yekem, Stenbol, 2007.

Kaynak: Gazete Duvar